.
Binnen de Portugese literatuur, en in het bijzonder binnen de moderne Portugese poëzie, onderscheidt zich steeds duidelijker de eigenheid en originaliteit van João Ricardo Lopes, een schrijver geboren in 1977, wiens werk een groeiende belangstelling heeft gewekt in de vorm van studies, vertalingen en literaire onderscheidingen.
Afgestudeerd in Moderne Talen en Letterkunde aan de Universiteit van Porto en met een postgraduaat in Literatuurtheorie, bouwt deze dichter en romanschrijver zijn oeuvre op rond thematisch uiteenlopende invalshoeken. Soms maakt hij gebruik van humor en ironie als middelen om geschiedenis, mens en kunst te ontheiligen; andere keren hanteert hij een lyrische (bijna elegische) toon om het Grieks-Romeinse verleden, zijn landelijke jeugd of het onthechte leven van kluizenaars op te roepen.
In zijn subtiele parodie, in het spel van toespelingen en suggesties, in het citeren van klassieke en moderne auteurs, schuilt zowel een oprechte eerbied als een kritische afrekening met de holle en pompeuze retoriek waarmee literatoren vaak middelmatige namen en ideeën tooien. Voor de oplettende lezer is de beeldende kracht van zijn verzen en verhalen onmiskenbaar, evenals de relevantie van de beschouwingen die erin vervat liggen – een duidelijk bewijs van zijn betrokkenheid bij humanistische en ecologische kwesties.
Tot nu toe publiceerde hij zeven dichtbundels, een verhalenbundel en een bloemlezing van kronieken. Wij kozen ervoor een selectie van ongepubliceerde gedichten van de auteur te presenteren, losstaand werk, verspreid over de tijd, om zo de veelzijdigheid van zijn poëtische creatie beter te illustreren.
.
•
MOSKOU, ODESSA, BERLIJN, KOPENHAGEN, AMSTERDAM, MADRID, LOSSE STUKJES, JIJ
een klein gedicht.
alle groten lopen eromheen
pas op voor die hakken!
.
ik weet nooit wat ik ga zeggen.
ik ben pessimist sinds mijn geboorte.
de dingen duiken op, al geschreven
.
toen ik het huis van de schrijver bezocht
voelde ik dus helemaal niks
op welke bladzijde stond dat dan?
.
ik slaap nu zo
de lamp aan, de regen die brandt,
de bladeren met wijd open ogen in het donker
.
de lamp slikt het duister
met de olympische traagheid van een zwart gat
lieve voeten, wacht op je beurt!
.
het uur van de drukfouten, wild.
achter de schermen: de erwtentuinen, de molen, de vervloekte rivier
hoe schrijf je IK in Romeinse cijfers?
.
om twaalf uur de prachtige lange eenzaamheid van lege wegen.
de auto is een draaimolen
die herfst speelt met de zon
.
ik heb niet veel vrienden, dat is waar…
geen twee.
één
.
de middag rust op het kopje.
de koffie is mooi: drink hem langzaam.
het landschap is goed: neem gerust wat je wilt!
.
het wiegen van die heupen
doet me denken:
wat is een gedicht?
.
een deel van mij doet pijn
jouw borsten,
tepelhoven, tepels, angoratrui
.
wie mij streelt heeft geen gezicht.
zweeft tegenlicht in, koude handen, bergamotparfum
zo wil ik sterven
.
deze weg brengt me naar de nacht
jouw huis? hoe laat is het?
waarom vraag je dat?
.
in de zeef bleven alleen de kleinere vissen over.
de resten – mijn lievelingsgerecht
ik heb nooit honger gehad
.
fluweel:
een brandende lamp, een lucifer, een sigaret voor twee.
ik ken je naam nog niet
.
samenvatting van het leven tot nu toe:
waterpokken, bof, blaasjes, een goedaardige tumor,
puntjes
20.11.2012
.
MOSCOVO, ODESSA, BERLIM, COMPENHAGA, AMESTERDÃO, MADRID, AVULSOS, TU
um poema pequeno.
todos os grandes pisam em volta
cuidado com os tacões!
.
nunca sei o que vou dizer.
sou pessimista desde que nasci.
as coisas aparecem escritas
.
quando visitei a casa do escritor
senti rigorosamente nada
em que página foi isso?
.
durmo agora assim.
o candeeiro aceso, a chuva a arder,
as folhas com os olhos bem abertos no escuro
.
a lâmpada engolindo a treva
com o vagar olímpico de um buraco negro
queridos pés, esperai pela vossa vez!
.
a hora das gralhas, selvagem.
nos bastidores os ervilhais, o moinho, o rio amaldiçoado
como se escreve EU em numeração romana?
.
ao meio-dia a magnífica longa solidão das estradas vazias.
o carro é um carrossel
a brincar ao outono com o sol
.
não tenho muitos amigos, lá isso…
nem dois.
um
.
a tarde poisa na chávena.
o café é belo: bebe-o devagar.
a paisagem é boa: serve-te à vontade!
.
menear as ancas desse modo
faz-me pensar:
o que é um poema?
.
uma parte de mim dói-me
os teus seios,
auréolas, mamilos, camisola de angorá
.
quem me acaricia não tem rosto.
flutua a contraluz, mãos frias, perfume de bergamota
quero morrer assim
.
esta estrada conduz-me até à noite
a tua casa? que horas são?
porque mo perguntas?
.
no crivo sobraram os peixes menos graúdos.
os sobejos – o meu prato preferido
nunca passei fome
.
veludo:
uma lâmpada acesa, um fósforo, um cigarro para dois.
não sei ainda o teu nome
.
resumo da vida até agora:
varicela, parotidite, bexigas, um cancro benigno,
reticências
20.11.2012
.
•
FEBRUARI, HERMAN DE CONINCK
ik, die eigenlijk verdrietig zou moeten zijn, ben het niet.
ik drink de nevel als een oude bootsman
met zijn glas rum in de hand
moed verzamelen
doen we allemaal, vlak voor we een deur openen
en laten kijken
hier vanbinnen!
wat een vreemde plek
en toch helemaal van ons!
ik, die eigenlijk verdrietig zou moeten zijn, glimlach.
ik sta open voor elke vorm van klappen.
ik verstop me nergens achter
06.02.2014
.
FEVEREIRO, HERMAN DE CONINCK
eu que deveria estar triste não estou.
bebo o nevoeiro como um velho passavante
agarrado ao copo de rum
ganhar coragem
é o que todos fazemos, antes de abrirmos uma porta
e deixarmos que espreitem
cá dentro!
que lugar tão estranho
e tão nosso!
eu que deveria estar triste sorrio.
estou disponível para toda a espécie de pancadaria.
não me escondo atrás de nada
21.02.2014
.
•
JULIA & ROMEO
pikhouweel, zeef, wc-borstel, koolstof-14.
het was ongetwijfeld een zeer oude liefde
14.02.2014
.
JULIETA & ROMEU
picareta, peneira, piaçaba, carbono 14.
era sem dúvida um amor muito antigo
(14.02.2014)
.
SENTIMENTALITEITEN
wat een watje,
de lamp wil me vanavond
iets vertellen.
ik doe het licht uit.
dan begint de stilte te jammeren
tegen de muren van de kamer.
ik haat het als dat gebeurt
06.03.2015
.
LAMECHICES
lamechas,
o candeeiro quer contar-me esta noite
qualquer coisa.
desligo a luz.
então o silêncio choraminga
às paredes do quarto.
odeio quando faz isso
06.03.2015
.
WE HADDEN KUNNEN
rond het middaguur zijn de schaduwen voorbijvarende schepen.
van ver komen de woorden, zoals ook wij onszelf naderen
we hadden gelukkig kunnen zijn, jij en ik,
zoals klaver en brandnetel!
06.08.2015
.
PODÍAMOS
ao meio-dia as sombras são navios passantes.
de longe as palavras chegam, como nós chegamos a nós mesmos
podíamos ter sido felizes, tu e eu, podíamos,
como o trevo e a urtiga!
06.08.2015
.
•
ODYSSEE
(TERUGKEER VAN ODYSSEUS, DE DWAAS)
mijn oude, je had niet zo lang op mij moeten wachten.
van de zee bracht ik dit blind-zijn van zeewier mee
en prostaatkanker,
bracht de as mee die de nimfen en de sirenen
(en de zwarte spin van Ogygia)
in mij hees
ik reisde door zoveel bedden als er eilanden zijn in de Middellandse Zee
en jij noch ik hebben schuld of redding
Telemachos, nog zo’n kind en toch al zo sterk
verouderd is de boog die me de afgrond in slingert
langs kliffen van buizerds en spaarzame olijfbomen
beneden is het schuim dat mij doodt.
heb ik je gezegd dat ik wil sterven?
blijf dan maar weven, nutteloze koningin!
uit klippen is het leven opgebouwd,
twintig jaar branden knagen tot op het bot
en dan niets meer, alleen ziekte, alleen het kale eiland,
alleen de herinnering die vliegt en vliegt tot ze vergaat
of iemand er een epos van maakt,
en liegt, liegt, liegt
.
(PENELOPE TOT ODYSSEUS)
ik weet eigenlijk niet eens of ik van je hou:
misschien hou ik van je zoals van geitjes,
eerst zo onschuldig en dan niet meer.
misschien verlang ik naar je in datzelfde ergastulum
je daalt de heuvel af met je oude bel,
ik voel je naderen
(nu nederig, vroeger niet),
en ik streel je rug,
tel de dagen die nog resten
(mijn wraak,
deze vage flits van vrouw-zijn tot in mijn ingewanden),
om je toe te lachen
en je in de nek te steken
17.05.2017
.
ODISSEIA
(REGRESSO DE ULISSES, O TOLO)
minha velha, não esperasses tanto por mim.
trouxe do mar esta cegueira do sargaço
e o cancro da próstata,
trouxe as cinzas que as ninfas e as sereias
(e a aranha negra de Ogígia)
içaram em mim
viajei por quantas camas insulam o Mediterrâneo
e nem tu nem eu temos culpa ou salvação
Telémaco, tão criança é ele ainda e tão forte já
envelheceu o arco que me arremessa a pique
nestas escarpas de búteos e oliveiras escassas
lá em baixo é a espuma que me mata.
disse-te que quero morrer?
fica pois tecendo, rainha inútil!
é de escolhos que a vida se faz,
vinte anos de ardimento roem até ao osso
e depois mais nada, só a doença, só a ilha despida,
só a memória voando e voando até soçobrar
ou alguém fazer com ela uma epopeia,
e mentir, mentir, mentir
.
(DIRIGE-SE PENÉLOPE A ULISSES)
na verdade, nem sei se te amo:
talvez te ame como às cabrinhas,
tão inofensivas primeiro e depois não.
talvez te deseje no mesmo ergástulo
desces a encosta com o teu antigo chocalho,
sinto-te aproximar
(agora humilde, antes não),
e eu acaricio-te o dorso,
conto os dias que faltam
(a minha vingança,
este lampejo indefinido de mulher que sou até às entranhas),
para te sorrir
e apunhalar no cachaço
17.05.2017
.
•
WINTEROCHTEND
een schaaf om het hout af te schaven,
schuurpapier, vernis en verdunner,
de wapenstilstand – de winter bijvijlen
Bach over het huis, een gedicht:
bricolage van topklasse, het hart gezuiverd,
als herboren!
18.02.2018
.
MANHÃ DE INVERNO
uma plaina para descamar a madeira,
lixa, verniz e diluente,
o armistício, corrigir o inverno
Bach sobre a casa, um poema:
bricolage de primeira, o coração limpo,
como novo!
18.02.2018
.
•
DE GINKGO BILOBA’S VAN HIROSHIMA
voor Tsutomu Yamaguchi, maritiem ingenieur, de bekendste van de hibakusha
voor Akira Hasegawa, leraar, wiens lichaam en huis in de lucht verdwenen, als vlinderpoeder
.
na de verschrikking moest de stad worden gereinigd.
de keizerlijke ambtenaren kwamen in ploegen,
staken hun schoppen in de stoffige resten van steen,
veegden de modder van de ene naar de andere kant,
hoorden de wind janken in de as – het ergste van alles was
dit gefluit van de stilte, het piepen van ijzer in de glasloze raamsponningen,
in het puin van bruggen die kraakten als scharnieren,
in hoofden die trager stierven dan de rest van het lichaam
de ambtenaren van het rijk kwamen
en gingen in ploegen
soms namen ze ontroerd hun pet af,
bewaarden in kleine sarcofagen van cederhout
de skeletten die niet geheel door het grote vuur waren verteerd
het was nodig – het was nodig –
het denken opnieuw op de kaart te tekenen:
daar was de dierentuin, ginds de lagere school,
dat daar – die verbrande schaduw op de stoep – een vrouw
met haar kind in de armen
soms viel men op de knieën op precies die plek
waar een kus, een afscheid,
of een ongeschonden ritueel zich had verscholen
nooit leken woorden zo schaars tussen het puin,
zo bitter,
zo waanzinnig
maandenlang herhaalde zich het afbreken, het vergeten,
het doorgaan – het ergste van alles was
de pit van de dood,
hoe zij de keel opensperde
en bleef
Ichiro Kawamoto, aan wie Philip Levine
een indrukwekkend gedicht wijdde, zei dat er in het voorjaar van ’46
een wonder gebeurde:
ergens in maart ontsnapte wat groen
aan het helse landschap
– we keken en zagen knoppen groeien aan de verbrijzelde takken
van de ginkgo biloba’s,
kleine uitlopers vol sap kwamen weer tot leven
en dat – dachten de ambtenaren van de keizer –,
dat – denken wij – dat betekende iets
21.03.2024
.
AS GINGKO BILOBAS DE HIROSHIMA
Para Tsutomu Yamaguchi, engenheiro naval, o mais célebre dos hibakusha
Para Akira Hasegawa, professor, cujos corpo e casa desapareceram pelo ar, como pó de borboletas
.
depois do terror foi preciso limpar a cidade.
os funcionários imperiais vinham em turnos,
metiam as pás nos restos polvorentos da pedra,
varriam a lama de um lado para o outro,
ouviam o vento ganir nas cinzas – o pior de tudo era
este assobio do silêncio, esse guinchar do ferro nas aérolas sem vidro,
nos escombros das pontes que dançavam como dobradiças,
nas cabeças que morriam mais devagar do que os outros órgãos
os funcionários do império iam
e vinham em turnos
às vezes retiravam e apertavam o barrete cheios de comoção,
guardavam em pequenos sarcófagos de cedro
os esqueletos não inteiramente consumidos pelo grande lume
foi preciso – foi preciso – reaprender
o mapa do pensamento:
ali era o zoológico, acolá a escola primária,
aquilo – aquela sombra calcinada no pavimento – uma mulher
com o filho ao colo
às vezes caía-se de joelhos no lugar exato
que havia sido o esconderijo puramente intacto de um rito,
de um beijo, de uma despedida
nunca as palavras se pareceram tão poucas no entulho,
nem tão amargas,
nem tão dementadas
meses a fio repetiu-se o desmantelar, o esquecer,
o prosseguir – o pior de tudo era
o caroço da morte,
o modo como escancarava ela a garganta
e permanecia
Ichiro Kawamoto, a quem Philip Levine dedicou
um poema portentoso, afirmava que na primavera de 46 aconteceu
um milagre:
aí por meados de março, algum verde soltou a língua
na paisagem infernal
– olhávamos e víamos brotos sair dos ramos espedaçados
das gingko bilobas,
renasciam pequenas pontas impregnadas de seiva
e isto – pensavam os funcionários do imperador –,
isto – pensamos nós – isto queria dizer alguma coisa
21.03.2024
.
•
VAN HET LICHT
het was ongetwijfeld op een ochtend als deze
geboren uit de mildheid van het licht
zonder listen,
zonder gewichtigheid,
zonder slinkse nagels in de schaduw,
dat Vilhelm Hammershøi schilderde
wat ook Vermeer in zijn portretten zag
of wat Fra Filippo Lippi raakte
in het gezicht van Lucrezia Buti
wij raken de dingen niet aan,
wij worden eerder geraakt door de lichte en rustige beweging
die tussen hen en ons
de tangentiële diepte van de geest is
of, anders gezegd,
onze blik die zich met de lens van het gedicht verzoent
08.06.2024
.
DA LUZ
foi indubitavelmente numa manhã assim
nascida da indulgência da luz
sem vafrícia,
sem balofice,
sem unhas iníquas na sombra,
que Vilhelm Hammershøi pintou
o que também nos seus retratos viu Vermeer
ou o que no rosto de Lucrezia Buti atingiu Fra Filippo Lippi
não tocamos as coisas,
somos antes tocados pelo movimento leve e sereno
que entre elas e nós
é a profundidade tangencial do espírito
ou, dito de outro modo,
é o nosso olhar reconciliado com a lente do poema
08.06.2024
.
•
KLEIN EERBETOON AAN DE CITROENEN
voor Céu
.
ik weeg ze in mijn hand, streel hun gerimpelde schil,
het mosgroene stof dat rust tussen de kronkels van hun
rug.
daarna zijn ze in de fruitschaal onvermijdelijk de zon, licht
dat het huis met vreugde verwarmt
het mes dat ze doormidden snijdt, vult zich met hun
transparante, geurende – en bittere – bloed,
en de neusvleugels ademen hun levendige
en krachtige aanwezigheid
geen enkel voedsel veracht het nederige
afscheiden van deze citrusvrucht, zoals ook het geheugen
de stem van oude meesters niet verwerpt, die we ooit hadden
en die ons eens de onbreekbare fatsoen
van de pen op het schrift oplegden
ik zou zeggen dat het bloed van de citroenen zuiver is
en misschien een beetje droevig,
maar nooit onschuldig – nooit onverschillig
25.03.2025
.
PEQUENO ELOGIO AOS LIMÕES
para a Céu
.
sopeso-os na mão, acaricio-lhes a pele enrugada,
o pó-verdete repousando entre as volutas do seu
dorso.
depois na fruteira eles são invariavelmente o sol, luz
que a casa acalenta com prazer
a faca que os corta pela metade enche-se do seu sangue
translúcido e perfumado – e amargo –
e as narinas ventilam a sua presença vívida
e pujante
nenhum alimento desdenha o segregar humilde
deste citrino, como não o faz a memória
à voz de velhos mestres que se tiveram, e que outrora
nos impunham a decência inquebrável
da caneta sobre o caderno
diria que o sangue dos limões é cândido
e talvez um pouco triste,
mas jamais inócuo – jamais indiferente
25.03.2025
.
•
DE FÜHRER IS GAZA BINNENGEGAAN
de Führer is Gaza binnengegaan
hij is niet levend verbrand in benzine
want de Führer is onsterfelijk
zo voorspelden de bezems die de bunker
in Berlijn schoonmaakten:
de Führer is niet gestorven
de Führer is Gaza en Donetsk en de Krim binnengegaan
en misschien hapt hij naar Groenland en Taiwan
en scherpt hij zijn schorpioenentangen op zoek naar meer kaart
de Führer is opnieuw opgestaan in de stilte
zijn beste artillerie is de stilte
de Führer is een melaatsheid die van hand tot hand wordt doorgegeven
beter was het als hij in de zon was verbrand
en niet in haat
dat de Führer Gaza is binnengegaan
is mijn overtuiging: als ik me vergis,
zeg het me
21.05.2025
.
O FÜHRER ENTROU EM GAZA
o Führer entrou em Gaza
não morreu assado em gasolina
porque o Führer é imortal
assim previram as vassouras que limparam a casamata
em Berlim:
o Führer não morreu
o Führer entrou em Gaza e em Donetsk e na Crimeia
e talvez abocanhe a Gronelândia e Taiwan
e afie as tenazes de lacrau à procura de mais mapa
o Führer reergueu-se no silêncio
a sua melhor artilharia é o silêncio
o Führer é uma lepra que se inocula de mão em mão
antes tivesse ardido em sol
e não no ódio
que o Führer entrou em Gaza
é a minha convicção: se me equivoco
dizei-me
21.05.2025
.
•
Nota biográfica, escolha de poemas e tradução: Petrus van der Laan.
