.
João Ricardo Lopes (ur. 1977 w Guimarães) – portugalski pisarz, autor tomów poetyckich, opowiadań oraz felietonów o charakterze literacko-publicystycznym. Absolwent filologii nowożytnej na Uniwersytecie w Porto, ukończył także studia podyplomowe z teorii literatury na Uniwersytecie w Minho. Obok pracy pisarskiej od lat zajmuje się nauczaniem literatury portugalskiej i literatury dla dzieci i młodzieży na różnych poziomach edukacyjnych – od szkoły podstawowej po uniwersytet.
Jego twórczość cechuje wyraźna intertekstualność, widoczna zarówno w wyborze mot mott i cytatów, jak i w dialogu z tradycją literacką – od Homera po Louise Glück. W poezji i prozie często powracają tematy takie jak światło i cisza, duchowe ubóstwo, krytyka ludzkich słabości czy egzystencjalny pesymizm. Prozę autora wyróżnia ironiczne spojrzenie na rzeczywistość społeczną, pełne humoru i przenikliwej obserwacji – także w odniesieniu do samego środowiska literackiego, które bywa obiektem łagodnej satyry i autoironii.
Od debiutu w 2001 roku zdobył liczne nagrody literackie. Jego utwory zostały przetłumaczone na kilkanaście języków, w tym również, po raz pierwszy, na język polski.
•
NATYCHMIASTOWE SPALENIE
Tadeusz Różewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert –
oni postrzegają chleb w zupełnie inny sposób:
zbierają go ziarnko po ziarnku, z ironią, humorem,
z powściągliwą czcią
ja lubię chleb, poezję,
lubię głośno wymawiać polskie imiona
to prawda, że to wymaga wysiłku – każde ziarno to ciężar,
ziemska luminescencja, lekcja dla wieczności
kiedyś przeczytałem wiersz Różewicza i pomyślałem:
nigdy nie stworzę niczego podobnego.
potem przeczytałem Szymborską i zrozumiałem,
że Polacy grają w innej lidze.
a kiedy trafiłem na wiersze Herberta,
stanąłem przed dylematem
wrócić czy na nowo, ab imo corde,
zbudować swój dom?
nie było to proste.
wtedy jeszcze nie znałem Czesława Miłosza.
Miłosz przyszedł na końcu
Miłosz był jak natychmiastowe spalenie
(Wiersz niepublikowany)
.
COMBUSTÃO INSTANTÂNEA
Tadeusz Różewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert,
eles veem o pão de maneira muito distinta,
colhem-no bago a bago cheios de sarcasmo, de humor,
de reverência circunspeta
eu gosto de pão, de poesia, de dizer em voz alta
os nomes polacos
é certo que dão trabalho: todo o cereal é um ónus,
uma luminescência terrena, uma aula para a eternidade
uma vez li um poema de Różewicz e pensei
nunca vou conseguir algo do género.
depois li Szymborska e percebi
que os polacos são de outro campeonato.
mais tarde quando descobri os poemas de Herbert
deparei-me com o seguinte dilema
voltar para trás ou reinventar ab imo corde
a minha casa?
não era fácil.
nessa altura não havia lido ainda Czesław Miłosz.
Miłosz veio no fim
Miłosz foi uma combustão instantânea
(Poema inédito)
.
•
MAŁA POCHWAŁA CYTRYN
dla Céu
.
ważę je w dłoni, gładzę ich pomarszczoną skórkę,
zielonkawy pył spoczywa między zwojami
ich grzbietu.
potem, w misie z owocami, są zawsze słońcem, światłem
które ogrzewa dom z czułością
nóż przecinający je na pół napełnia się ich
przezroczystą i pachnącą – i gorzką –
krwią, a nozdrza chłoną ich obecność
żywą
i pełną mocy
żaden pokarm nie wzgardzi skromnym wyciekiem
tego cytrusa, tak jak i pamięć
nie odrzuca głosu dawnych mistrzów, których mieliśmy
i którzy niegdyś narzucali nam niezłomną
przyzwoitość pióra na papierze
powiedziałbym, że krew cytryn jest czysta
i może odrobinę smutna,
ale nigdy obojętna – nigdy niegroźna
25.03.2025
(Wiersz niepublikowany)
.
PEQUENO ELOGIO AOS LIMÕES
para a Céu
.
sopeso-os na mão, acaricio-lhes a pele enrugada,
o pó-verdete repousando entre as volutas do seu
dorso.
depois na fruteira eles são invariavelmente o sol, luz
que a casa acalenta com prazer
a faca que os corta pela metade enche-se do seu sangue
translúcido e perfumado – e amargo –
e as narinas ventilam a sua presença vívida
e pujante
nenhum alimento desdenha o segregar humilde
deste citrino, como não o faz a memória
à voz de velhos mestres que se tiveram, e que outrora
nos impunham a decência inquebrável
da caneta sobre o caderno
diria que o sangue dos limões é cândido
e talvez um pouco triste,
mas jamais inócuo – jamais indiferente
25.03.2025
(Poema inédito)
.
•
CZŁOWIEK TO CIĘŻAR
człowiek to ciężar, stary, zgarbiony
i rozciągnięty w progu drzwi
zapomniano o nim
a on zapomniał o sobie
noc wyszła mu naprzeciw
i zatrzymała go w trybach świata
człowiek jest dawny
może nawet bez właściwego czasu:
ma jutę zamiast skóry
a zamiast wnętrzności – strzępy materiału
człowiek nosi w zgaszonych ustach kwiat
a w nim – ptaka, przytulonego i śpiącego
Z tomu Contra o Esquecimento das Mãos (2002)
.
O HOMEM É UM FARDO
o homem é um fardo, velho alquebrado e
estendido na soleira das portas
esqueceram-se dele
e ele esqueceu-se de si
a noite pôs-se-lhe ao caminho
e fê-lo parar na engrenagem do mundo
o homem é antigo
talvez mesmo um homem sem tempo certo:
tem serapilheira em lugar de pele
e em vez de tripas é feito de trapos
o homem ostenta na boca apagada uma flor
e nela um pássaro, aconchegado e adormecido
De Contra o Esquecimento das Mãos (2002)
.
•
WIADOMOŚĆ DLA PANA KOMRIJA
Mijnheer, uw verzen
Waren lang niet slecht…
Gerrit Komrij
.
drogi panie Komrij, pańskie wiersze
są, proszę sobie wyobrazić, całkiem dobre.
odkryłem to dziś między czternastą pięć
a za dziesięć czwartą, bujna
przerwa z morzem w tonacji gwizdu
i pewną, wyobrazi pan sobie, Holenderką
niemal dwa metry dalej. takie
zadziwienie wciąga nas w rzeczy.
wiersze poety to pięści,
mocne, pięści ze stali, pańskie
są, niech pan będzie łaskaw, całkiem zgrabne.
czytam je z podziwem, z mlaskaniem,
z morzem, drogi panie Komrij,
gwiżdżącym niczym w pantomimie.
niech pan powie, czyż to nie jest,
drogi panie Komrij,
czysty przypadek łobuzerskiej satysfakcji?
Z tomu Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)
.
RECADO PARA O SENHOR KOMRIJ
Mijnheer, uw verzen
Waren lang niet slecht…
Gerrit Komrij
.
caro senhor Komrij, os seus versos
por acaso são até bastante bons. vim
a descobri-lo entre as catorze e cinco
e as dezasseis menos dez, lauto
parêntesis com o mar em tom de assobio
e uma, imagine-se, uma holandesa de
quase dois metros de distância. tanta a
admiração que nos mergulha nas coisas.
os versos de um poeta são punhos
firmes, são punhos de aço, os seus por
acaso bastante jeitosos. leio-os
admiradamente com estalidos de
boca, com o mar, caro senhor Komrij
assobiando num modo de pantomina.
diga lá se isto não é, caro senhor Komrij
um caso mesmo de velhaca satisfação
De Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)
.
POWRACAĆ
powraca się na wiele sposobów:
do domu, do nocy, czasem, nigdy więcej, na zawsze.
ale także po domu, do siebie,
do dotyku mebli, do zapachu mydła,
do innych czasów, do tamtej chwili, do znów teraz.
powraca się na początku, po wakacjach,
do tamtego miejsca, z tamtego czasu, z tamtych wspomnień,
do tamtego słońca jak z tiulu, do ciszy,
do rozmowy, do pewnego dnia, niespodziewanie,
blisko i przeszle, ze łzami lub bez,
celowo, przypadkiem, niechcący, chcąc.
powraca się naprawdę na wiele sposobów, w złudzeniu,
tym samym słowem, słowami, które
nigdy nie są pierwotnym krzykiem wypowiedzianych słów.
powraca się na różne sposoby, wiele razy,
gdy się tego najmniej spodziewa, i bo tak.
bo takie jest życie, bo nieskończoną łaską jest
poprawić swoją odpowiedź, bo tak, bo tak działa
teatr serca, bo spojrzenie jest okrągłe,
bo na końcu jest początek, bo, bo tak.
Z tomu Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)
.
REGRESSAR
regressar regressa-se de muita maneira
a casa, à noite, às vezes, nunca mais, para sempre.
mas igualmente a depois da casa, a nós próprios
ao toque da mobília, ao cheiro do sabonete
a outros tempos, à altura em que, a de novo agora.
regressa-se no princípio, no fim das férias
àquele lugar, daquele tempo, daquelas memórias
àquele sol de tarlatana, ao silêncio
a uma conversa, a certo dia inesperadamente
próximo e passado, com lágrimas ou sem elas
a propósito, por acidente, sem querer, por querer.
regressa-se de muita maneira, de facto, numa ilusão
com as mesmas palavras, com as palavras que não
são nunca o clamor primordial das palavras ditas.
regressar regressa-se de muito modo, de muita vez
e quando menos se espera e porque sim.
porque é assim a vida, porque infinita graça é a de
emendar a réplica, porque sim, porque assim é o
teatro do coração, porque redondo é o olhar
porque no fim é o princípio, porque, porque sim
De Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)
.
•
KARNAWAŁ I WIELKI POST WEDŁUG BRUEGLA
przyjmijmy, że życie prowadzi nas
to w prawo, to w lewo
tej właśnie sceny Bruegla,
zmuszając nas raz do surowego przestrzegania smutku,
innym razem — do osobliwego bałwochwalstwa śmiechu
śpiewaj, mój synu, śpiewaj
mówiłaś przy wejściu do ganku
i także że apostołowie melancholii
są — spośród grzeszników — najbardziej fanatyczni
i najokrutniejsi zabójcy słońca.
Z tomu Eutrapelia (2021)
.
CARNAVAL E QUARESMA, SEGUNDO BRUEGEL
admitamos que a vida nos encaminha
ora para a direita ora para a esquerda
dessa pintura de Bruegel,
obrigando-nos umas vezes à estrita observância da tristeza,
outras vezes obrigando-a nós à bizarra idolatria do riso
canta, meu filho, canta
dizias tu à entrada do alpendre
e também que os apóstolos da melancolia
são entre os que pecam os mais fanáticos
e os mais terríveis abafadores do sol
De Eutrapelia (2021)
.
•
WIECZERZA W EMAUS, PINACOTEKA DI BRERA
oświetleni zdumieniem
tym żywym światłem Caravaggia,
i my gdzieś wyruszymy.
to w ciszy słowa mówią najwięcej –
to w ciszy mówią wszystko.
Z tomu Eutrapelia (2021)
.
A CEIA EM EMAÚS, PINACOTECA DI BRERA
iluminados pelo assombro
dessa luz viva de Caravaggio,
também nós iremos a alguma parte.
é no silêncio que as palavras dizem mais –
é no silêncio que elas dizem tudo
De Eutrapelia (2021)
.
•
CZERWONE RÓŻE, NIEBIESKIE AGAPANTY
nic teraz piękniejszego
niż czerwień róż,
niż niebieskie agapanty na ziemi
nic bardziej wzniosłego
niż ta najkrótsza mgła,
która poprzedza rzeczy i zapowiada lato
ta chwila,
gdy światło spada gęsto i nagle, a droga się kręci,
a kraty podpierają nieznośną małość
świata
ta chwila,
gdy oczy lecą jak kamienie rzucone,
i nie wiedzą nawet,
w którą stronę lecą
Z tomu Eutrapelia (2021)
.
•
ROSAS VERMELHAS, AGAPANTOS AZUIS
nada mais belo agora
do que o vermelho das rosas,
do que os agapantos azuis sobre a terra
nada mais sublime
do que o nevoeiro brevíssimo
que antecede as coisas e anuncia o verão
esse instante
em que a luz cai mais junta e a estrada roda
e as grades amparam a insuportável pequenez
do mundo
esse instante
em que os olhos voam como pedradas
e não sabem sequer
para que lado voam
De Eutrapelia (2021)
.
•
DOŚWIADCZENIE MIODU
nie ma nic piękniejszego
niż sączenie się miodu z barci.
wspinaliśmy się wysoko, a mgły brzęczały,
małe demony, które śpiewają
i gryzą
sposób, w jaki słońce tam spływa,
jest w swej powolnej gwałtowności zagadką.
płynie w drzazgach złota, które ranią usta
i które od czasów Hezjoda
są całą poezją Europy
Z tomu Eutrapelia (2021)
.
•
A EXPERIÊNCIA DO MEL
nada existe de mais belo
do que a sangria do mel nos cortiços.
subimos a um alto e as neblinas zumbem,
são pequenos demónios que cantam
e mordem
o modo como o sol escorre aí
é na sua lenta brusquidão um enigma.
flui em estilhas de ouro que magoam a boca
e que desde Hesíodo
têm sido toda a poesia na Europa
De Eutrapelia (2021)
.
•
ETYKA
otwierasz okno albo drzwi,
i wpada nie tylko światło, lecz także świergot ptaków,
zapach deszczu, wilgoć trawy.
to tylko zwykły dzień, dzień jak co dzień,
spałeś niespokojnie, jakiś przedmiot spadł —
podnosisz go i stawiasz na miejscu
dlatego coś w tobie jest dawne i silne,
obnażone,
jakbyś dotknął prawdy
albo mądrości ukrytej w przysłowiu
Z tomu Em Nome da Luz (2022)
.
ÉTICA
abres as janelas ou a porta
e não é a luz só que entra, mas o trissar dos pássaros,
o cheiro da chuva, o húmido das ervas.
é um dia comum apenas, um dia como os outros,
dormiste mal, há um objeto caído
que devolves ao seu lugar
por isso, qualquer coisa em ti é ancestral e poderosa,
posta a nu,
como se tivesses atingido a verdade,
ou a fundura de um provérbio
De Em Nome da Luz (2022)
.
•
PETRICOR
przez cały miesiąc słońce
dręczyło ziemię,
potem przez drugi i trzeci.
kamienie pękały w dzień,
a nocą piły
rosę – biedne
spieczone stworzenia.
w czwartym miesiącu
chmury przyniosły swoją gazę,
ptaki skakały jak szalone,
zapach mokrej ziemi – ogromna
mineralna zupa –
wpełzł do domów, do łóżek,
do wyschniętych oczu.
milcząco zakotłowały się łzy,
ziemia wreszcie odkryła
jak sobie przebaczyć
Z tomu Em Nome da Luz (2022)
.
PETRICOR
um mês inteiro o sol massacrou
a terra
e outro mês e outro.
as pedras quebravam durante o dia
e à noite bebiam
o orvalho – pobres
criaturas esturricadas.
no quarto mês
as nuvens trouxeram a sua gaze,
os pássaros pulavam como doidos,
o cheiro da terra molhada – imensa
sopa mineral –
invadiu as casas, as camas,
os olhos ressequidos.
em silêncio borbulharam lágrimas,
a terra descobrira por fim
um modo de se perdoar
De Em Nome da Luz (2022)
.
•
W IMIĘ ŚWIATŁA
przebacz, przebacz wszystko.
w imię świeżych poranków,
gorących dni, w imię traw,
które są tylko trawami, lecz warte
twojego wiersza, w imię pierwotnych głosów
ptaków, które władają ziemią,
w imię światła
przebacz. przebacz wszystko
Z tomu Em Nome da Luz (2022)
.
•
EM NOME DA LUZ
perdoa, perdoa tudo.
em nome das manhãs frescas
dos dias quentes, em nome das ervas
que são ervas, mas valem
o teu poema, em nome das prístinas vozes
dos pássaros que se assenhoreiam da terra,
em nome da luz
perdoa. perdoa tudo
De Em Nome da Luz (2022)
.
•
Nota biograficzna, wybór wierszy i przekład: Michał Cieślik i Elżbieta Dąbrowski
.
