Ar imeall an chiúnais: filíocht João Ricardo Lopes

Is file agus scríbhneoir comhaimseartha Portaingéileach é João Ricardo Lopes (rugadh i 1977), a bhfuil saothar liriciúil gearr, machnamhach aige a léiríonn grá don chiúnas, don dúlra agus don ealaín. Tá a chuid filíochta aistrithe go teangacha éagsúla, agus meastar é ar dhuine de na guthanna tábhachtacha i litríocht nua-aimseartha na Portaingéile.
Grianghraf den scríbhneoir le Céu Mota

.

João Ricardo Lopes (rugadh i Guimarães, 21.06.1977) is ea scríbhneoir comhaimseartha Portaingéileach é, duine de na guthanna filíochta a tháinig chun cinn le breacadh an mhílaois nua. D’fhoilsigh sé a chéad leabhar sa bhliain 2001, A Pedra Que Chora Como Palavras, agus bhuaigh sé Duais Uí Airi an tSaoir don Fhilíocht, gradam a bhronnann Cumann Scríbhneoirí na Portaingéile ar shaothair fhileata a mheasann siad mar fhuinneamh nua sa litríocht.

Tá a stíl scríbhneoireachta ilghnéitheach agus oscailte do threoanna éagsúla. Sna chéad leabhair, bhí fócas ar an meafar liteartha agus ar shmachnamh anontach; ina dhiaidh sin tháinig sé ar thon níos greannmhaire agus níos aoirí, agus sna dá chnuasach is déanaí, feictear claonadh soiléir i dtreo an chiúnais, na machnaimh, agus an dúlra. Scríobhann sé dánta fíneálta agus discréideacha, go minic i gcomhthéacs comhrá leis an bpéintéireacht, leis an gceol, leis an scannánaíocht, nó leis na cuimhní a fhágann áiteanna i bhfocla. Is breacadh é a chuid filíochta de théacsanna gearra agus éilitheacha, lán de chomharthaí ceilte agus de thagairtí liteartha leanúnacha, rud a léiríonn údar léannta a bhfuil tuiscint dhomhain aige ar an litríocht uilíoch. Ní féidir neamhaird a dhéanamh den eitic láidir atá le brath sa scríbhneoireacht seo.

Lasmuigh den fhilíocht, tá O Moscardo e Outras Histórias foilsithe aige (bailiúchán de ghearrscéalta agus an leabhar is fairsinge dá chuid), mar aon le cnuasach de chrainn liteartha. Tá duaiseanna éagsúla buaite aige sa Phortaingéil, agus tá a shaothar á aistriú i gcónaí go teangacha eile: Béarla, Spáinnis, Fraincis, Iodáilis, Gearmáinis, Sualainnis, Danmhairgis, Polainnis, Seirbia-Chróitis agus Airméinis.

Tá an t-aistriúchán seo mar chuid d’iarracht chomhpháirteach le roinnt scríbhneoirí Eorpacha — saor ó aon chlár oifigiúil (“alforriados”, mar a thugann Peter Østergaard orthu) — lena gcuid scríbhinní a chur i láthair a chéile. Is cúis áthais dúinn anois é a chur os comhair lucht léitheoireachta na Gaeilge.

.

ÉITEAS

osclaíonn tú na fuinneoga nó an doras
agus ní an solas amháin a thagann isteach, ach geab na bhfáinleoige,
boladh na báistí, taise na bhféar.
gnáthlá atá ann, díreach mar a bhí an lá roimhe,
níor chodail tú go maith, tá rud beag tite
agus ardaíonn tú é go ciúin, á chur ar ais ina áit féin

dá réir sin, tá rud éigin ionat gan bhrat ná ceilt,
amhail is go raibh an fhírinne bainte amach agat,
nó an doimhniú ciúin sin a bhíonn i seanfhocal

Tógtha as an leabhar Em Nome da Luz (2022)

.

ÉTICA

abres as janelas ou a porta
e não é a luz só que entra, mas o trissar dos pássaros,
o cheiro da chuva, o húmido das ervas.
é um dia comum apenas, um dia como os outros,
dormiste mal, há um objeto caído
que devolves ao seu lugar

por isso, qualquer coisa em ti é ancestral e poderosa,
posta a nu,
como se tivesses atingido a verdade,
ou a fundura de um provérbio

De Em Nome da Luz (2022)

.

MAGNÓLIA

do Céu

.

is dóigh liom gur mar seo a thosaíonn an t-earrach,
le súile níos oscailte
do na siollaí sin atá trom le grian agus le gaoth bhog,
don chrann sin
iontach
atá fí ag sníomh a bláith bán, gan aon deifir,
ólta i meala agus i solas, ón bhfréamh
go barr a coirceoige

magnólia, magnólia

Tógtha as an leabhar Em Nome da Luz (2022)

.

MAGNÓLIA

para a Céu

.

suponho que a primavera principia assim,
abrindo mais os olhos
a essas sílabas inchadas de sol e de brisa,
a essa árvore
magnífica
que se tece de um branco casto e sem presura,
ébria de mel e de luz, desde a raiz
até à copa

magnólia, magnólia

De Em Nome da Luz (2022)

.

POLARÓID

The fire burns up into the clear sky,
eager and furious, like an animal trying to get free,
to run wild as nature intended
Louise Glück

.

san am sin deirimis de ghlanmheabhair
filíocht Whitman, Ezra Pound, Eliot,
agus bhaineamar ar imeall na mbóithre
buí gasta na mbláthanna mimosach

thuigeamar go n-osclaíonn croí na bhfocal
go mall, go sealadach,
ach le foréigean i bhfíorghrá,
mar a dhéanann tine, póg, nó an t-eagla féin

Tógtha as an leabhar Em Nome da Luz (2022)

.

POLAROIDE

The fire burns up into the clear sky,
eager and furious, like an animal trying to get free,
to run wild as nature intended
Louise Glück

.

nesse tempo dizíamos de cor
poemas de Whitman, Ezra Pound, Eliot,
e colhíamos à beira dos caminhos
o amarelo fugaz das mimosas

sabíamos que o coração das palavras
se abre, efémero, aos poucos,
mas brutal no seu querer,
como o fogo, um beijo, ou o próprio medo

De Em Nome da Luz (2022)

.

SERENDIPITEACHT

bhí mé ag smaoineamh ar Fernando Pessoa,
ortsa,
ar an méid grá a éilíonn focail uainn,
ar an gceo os cionn an tSaimbéise,
ar thoirneacha mhí na Bealtaine,
ar ribeach chruinn gach duilleoige

tagann an foirfeacht chugat agus tú sa tóir ar rud eile,
mar shampla, an folús

inneu chuimhnigh mé ar na giúis i Cremona.
mhothaigh mé arís géire na fuachta agus uafás na gaoithe
ag bualadh na foraoise

is cineál serendipiteachta é an folús freisin:
lorgaíonn tú an dán, agus gheobhaidh tú é

Tógtha as an leabhar Em Nome da Luz (2022)

.

SERENDIPISMO

pensava em Fernando Pessoa,
em ti,
na quantidade de amor que nos exigem as palavras,
no nevoeiro sobre o Zambeze,
nas trovoadas de maio,
na nervura rigorosa de cada folha

encontra-se a perfeição procurando outra coisa,
o vazio, por exemplo

hoje relembrei os abetos de Cremona.
senti de novo a dureza do frio e o pavor do vento
percutindo na floresta

o vazio é também uma forma de serendipismo:
buscas o poema e achá-lo-ás

De Em Nome da Luz (2022)

.

AN BHAINNEBHEAN, VERMEER (1658)

is ar scáil na cistine fós atá sé,
ar an gcarmín agus ar an ngorm bogmhealltach,
ar an ocair den phota tae,
a dtiteann an líne bháin.
agus ní bhíonn a fhios againn riamh
an as gníomh dearmadta é,
nó – Vermeer lonrach –
as claonadh caoin, gan locht

Tógtha as an leabhar Em Nome da Luz (2022)

.

A LEITEIRA, VERMEER (1658)

é ainda sobre a penumbra da cozinha,
sobre o carmesim e o azul aveludados,
sobre o ocre da infusa,
que o branco fio cai.
e nunca sabemos se de um gesto esquecido,
se – Vermeer luminoso – de uma cândida
impostura

De Em Nome da Luz (2022)

.

AITEANN FAOI BHLÁTH, ARTHUR STREETON (1888)

solas a sháraíonn gan ús
– tostach, aoibhinn, meisciúil, lom

Tógtha as an leabhar Em Nome da Luz (2022)

.

TOJO FLORIDO, ARTHUR STREETON (1888)

luz que devassa sem usura
– silente, álacre, ébria, nua

De Em Nome da Luz (2022)

.

STAIDÉAR AR AN TSOLAS GRÉINE, VILHELM HAMMERSHØI (1906)

níl an solas ag saoradh an choirp,
ní chuireann sé spás i bhfeidhm,
níl sé ag sárú aon riail mhaisithe

is briathar é an solas.
ritheann sé thar na boird,
osclaíonn sé tríd an ngloine ar chúl na bhfocal

agus bíonn sé pianmhar

Tógtha as an leabhar Em Nome da Luz (2022)

.

ESTUDO DA LUZ SOLAR, VILHELM HAMMERSHØI (1906)

a luz não nos liberta do corpo,
não inculca um espaço,
não infringe nenhuma regra ornamental

a luz é um verbo.
corre sobre as mesas,
abre pelo vidro sobre o reverso das palavras

e dói

De Em Nome da Luz (2022)

.

THUG ROTHKO SUAS GACH UILE NÍ CHOMH MAITH

níor ghráigh tú riamh na rudaí simplí mar a rinne mé,
craiceann toraidh, castacht na bpétal, rumadóireacht fhiáin na dtonnta
ar an mol

níor mhian leat riamh croí cúthail
na gcorp beaga lasta sa talamh, an solas a shileann
ó chloch go cloch, beachtas na cothromóidí i
ceol barócach

thug Rothko suas gach rud eile freisin
ar son bochtanais a réimsí oscailte.
b’fhearr leissean soiléireacht an tsolais ná gach cineál
dúnmhaireacht

níor thrasnaigh tú riamh mar mise
an tost, na foirmeacha loma, an t-uaighneas, rumadóireacht fhiáin na dtonnta,
do mheabhair caillte i leithead an mhola

Tógtha as an leabhar Em Nome da Luz (2022)

.

TAMBÉM ROTHKO A TUDO O MAIS RENUNCIOU

nunca como eu amaste as coisas simples,
a pele de um fruto, a castidade das pétalas, o brutal ruminar das ondas
no molhe

nunca como eu desejaste o coração tímido
dos minúsculos corpos acesos na terra, a luz que transborda
de pedra em pedra, o rigor das equações na
música barroca

também Rothko a tudo o mais renunciou
pela pobreza dos seus campos abertos.
também ele preferiu a evidência da luz a todas as formas
de clausura

nunca como eu atravessaste tu
o silêncio, as formas nuas, o abismo, o brutal ruminar das ondas,
perdendo o juízo na imensidão do molhe

De Em Nome da Luz (2022)

.

MAIDIN INNIU, AN CIÚNAS

maidin inniu, dhreap an ciúnas suas feadh na mballaí agus na ráillí díona,
sní sé trí na tráimhseacha, snaithíní arda, na ceannbhrait reoite
agus sháigh sé tríd an gcloch, an choincréit, na scoilteanna, an t-aer féin
is mise anois mo shaol uile, mo chinniúint féin
agus chroith an teach
agus na focail – iarann reoite –
ghortaigh siad sna lámha

Tógtha as an leabhar Em Nome da Luz (2022)

.

ESTA MANHÃ O SILÊNCIO

esta manhã o silêncio subiu pelas paredes e pelas asnas,
trepou as travincas, as teias altas, as cérceas geladas
e atravessou a pedra, o cimento, as fissuras, o próprio ar

sou agora toda a minha vida, o meu destino

e a casa estremeceu
e as palavras – ferro congelado –
doeram nas mãos

De Em Nome da Luz (2022)

.

FILÍOCHT

an rud is ansa liom
ná an solas seo
a buaileadh amach,
sceallóga bána den ghuth
i measc na bpáipéar,
fuadar na gaoithe
trí na línte éadaigh,
cuimhne ag cordáil
na seanchinn Dé Sathairn
nuair a bhíomar ag scrobadh urlár na tí
le gallúnach
agus muid mar sheirbhísigh umhla
do chúis níos mó,
agus mhothaíomar socair
agus glanta

Tógtha as an leabhar Eutrapelia (2021)

.

POÉTICA

aquilo de que mais gosto
é desta luz
conquistada,
das brancas esquírolas da voz
entre os papéis,
da fúria do vento
pelo meio dos estendais,
da memória encordoando
os antigos sábados
em que esfregávamos o soalho da casa
com sabão
e éramos servos humildes
de uma causa maior
e nos sentíamos tranquilos
e asseados

De Eutrapelia (2021)

.

AN SUIPEAR I EAMAÚS, PINACOTECA DI BRERA

lonraithe ag iontas
an tsolais bheo sin ó Caravaggio,
rachaimidne freisin ar ár mbealach.
is sa chiúnas is mó a labhraíonn focail –
is sa chiúnas a deir siad gach uile ní

Tógtha as an leabhar Eutrapelia (2021)

.

A CEIA EM EMAÚS, PINACOTECA DI BRERA

iluminados pelo assombro
dessa luz viva de Caravaggio,
também nós iremos a alguma parte.
é no silêncio que as palavras dizem mais –
é no silêncio que elas dizem tudo

De Eutrapelia (2021)

.

ANNA AKHMÁTOVA

glacann an éadóchas foirmeacha tine,
mar sna hoícheanta sin a mbíonn na dánta
lag,
agus cuileog déanach,
ag dul timpeall an lampa,
os ár gciúnas is doimhne

Tógtha as an leabhar Eutrapelia (2021)

.

ANNA AKHMÁTOVA

o desespero assume formas de fogo,
como nessas noites em que os poemas
nos parecem débeis
e uma mosca tardia, obstinada,
sobrevoa o candeeiro
e a nossa mais completa desolação

De Eutrapelia (2021)

.

PAVANA, RAVEL

And death is real, and dark, and huge.
John Updike

.

titim ionainn féin
go ciúin,
mar a thiteann feithidí
ar an ithir.
fanacht sa tost,
ag meá na péine
nó an sonais fholaimh.
creidiúint i nglaine
na rudaí,
go háirithe anois
go dtuigtear
fairsinge an duibheagáin

Tógtha as an leabhar Eutrapelia (2021)

.

PAVANA, RAVEL

And death is real, and dark, and huge.
John Updike

.

cair dentro de nós mesmos
sem rumor
como caem na terra
os insetos.
permanecer no silêncio,
sopesando a dor
ou as vãs euforias.
acreditar na lisura
das coisas,
sobretudo agora
que se compreende
a dimensão do abismo

De Eutrapelia (2021)

.

CINE PARADISO, GIUSEPPE TORNATORE, ENNIO MORRICONE

céard is cúis leis an oíche ag dó
uainn uaireanta
in bláthrath an aiféala?
cad is maith is olc ann?
cén chuma atá ar dhá ghrán gainimh,
nuair a chuireamar eatarthu
laith an mhéar naimhdeasaigh?

Tógtha as an leabhar Eutrapelia (2021)

.

CINE PARADISO, GIUSEPPE TORNATORE, ENNIO MORRICONE

porque nos arde a noite às vezes
numa inflorescência de remorso?
o que são o bem e o mal?
a que se parecem dois grãos de areia,
quando opomos entre si
a polpa hostil dos nossos dedos?

De Eutrapelia (2021)

.

TUGANN AN FÓMHAIR GAIRE DUIT

do Elsa Campos

.

mar sin, sna laethanta seo i Meán Fómhair,
nigh, glan,
fill na héadaí i mboscaí cairtchláir,
ríomh i d’intinn,
tóg na seanbhianna ón tseilf,
caith an múnla, nigh na prócaí,
déan laíon, cócaráil na meadhgáin,
bailigh na figí,
caomhnaigh gach rud arís,
mar cuimhne úr na hóige

tá an fómhar ag teacht níos gaire,
a deirim — aer fánach na rudaí,
aibíocht mhín na dtorthaí

Tógtha as an leabhar Eutrapelia (2021)

.

O OUTONO ACENA MAIS PERTO

para a Elsa Campos

.

então nestes dias de setembro lavar, brunir,
dobrar em caixas de cartão as roupas,
fazer contas de cabeça, tirar velhas compotas do armário,
despejar-lhes o bolor, lavar os frascos,
fazer polpa, cozer os marmelos, colher os figos,
conservar tudo de novo, como uma memória fresca de infância

o outono acena mais perto,
digo, o ar distraído das coisas, a subtileza madura dos frutos

De Eutrapelia (2021)

.

ROTHKO MAIDIR LE DATHANNA

ócair na tíle, dearg-sinábar, buí-shafrán,
gorm-láisreach, aiséarít, gorm stríocach
(mar atá le fáil sa chrisocóla nó i gcloch Eilat),
ór sean-scannaithe, bistir,
donn ghiúise, copar dorcha, liath luaidheach, séipia-ocsaíd

ach ansin timpeall an tí,
gan corraí, beo, clóraifileach — uaine na bhféar,
(dathphigimint is glana den fholús,
déarfaimis — den mhaitheamh)

Tógtha as an leabhar Eutrapelia (2021)

.

ROTHKO SOBRE AS CORES

ocre da telha, vermelho-cinábrio, amarelo-açafrão,
azul-lazúli, azurite, azul estriado
(como o da crisocola ou da pedra de Eilat),
dourado velho escamado, bistre,
castanho-pinhão, cobre escuro, cinza plúmbeo, sépia-óxido

mas então ao redor da casa,
imperturbável, vivo, clorofilino, o verde das ervas
(pigmento puríssimo do vazio,
diríamos, do perdão)

De Eutrapelia (2021)

.

COLTRANE

tá grá againn do na stocaí seanchaite,
scríobtha,
lán dínn féin agus dár lonracht
ar an talamh,
bochta,
as véarsa le Vallejo,
nó Lorca, nó Seferis

is breá linn iad mar sin.
is iad a thugann sólás dúinn
nuair a thiteann gach rud thart,
agus macallaíonn sé,
agus níl ann ach
suaimhneas an chiúnais
agus tine mhóna

ní furasta na blues
a théamh i gColtrane.
ní chloiseann cosa fuara snagcheol,
ná scríobh siad
filíocht riamh

Tógtha as an leabhar Eutrapelia (2021)

.

COLTRANE

amamos as peúgas velhas,
coçadas,
repletas de nós e do nosso fulgor
sobre a terra,
miseráveis,
saídas de um verso de Vallejo,
ou de Lorca, ou de Seferis

amamo-las porque sim.
são elas que nos confortam
quando em volta tudo cai
e repercute
e não há senão
a salvação do silêncio
e uma lareira

não é fácil aquecer os blues
de Coltrane.
os pés frios não ouvem jazz
nem nunca escreveram
poesia

De Eutrapelia (2021)

.

NATÚRTHÍRDHREACH LE CRIATHAR, FÍONCHAORA AGUS AN EAGLAISEOIR

Un domingo, un cuaderno, unos versos.
Nunca, nada y nadie son lo mismo.
José Ángel Cilleruelo

.

chuireadh tú boladh aireach na leabhar
os cionn gach uile ní,
an boladh sin corraitheach
a osclaíonn na sróna dúinn
agus a mhaolann nádúr mhíchompordach
na n-aonach Dé Domhnaigh

dá bpéinteálfaimis ár bportráid féin
bheadh na sonraí ar iarraidh:
an solas ratha i dtóin an ghráin, tais le fíon,
ina gcuirfeadh Bruegel nó Rembrandt
ár seanaoise in iúl go séimh

ionainn, mar sna leabhair, tá an cumha
nach féidir a shárú —
is dá bhrí sin a shiúlaimid an chathair,
idir sheanleabharlannaigh,
ag iarraidh aithrí nach ann di,
ag grá maithiúnais nach n-iarrtar

Tógtha as an leabhar Eutrapelia (2021)

.

NATUREZA MORTA COM TRIGO, UVAS E O ECLESIASTES

Un domingo, un cuaderno, unos versos.
Nunca, nada y nadie son lo mismo.
José Ángel Cilleruelo

.

sobrepunhas a tudo o cheiro atento dos livros,
esse inquieto aroma que nos abre
as narinas
e nos adoça a insuportável natureza morta
dos domingos à tarde

se pintássemos o retrato de nós mesmos,
faltariam os pormenores,
a luz madura de cereal, húmida de vinho,
em que nos envelheceriam por certo
Bruegel ou Rembrandt

em nós, como nos livros, existe a insuperável
nostalgia do tempo.
por isso deambulamos pela cidade, entre velhos alfarrabistas,
pedindo uma penitência que não existe,
amando um perdão que se não pede

De Eutrapelia (2021)

.

AN GEIMHREADH NÓ NOSTALGHIA LE ANDREI TARKOVSKY

Se tiveres de escolher um reino
escolhe o relento.
José Tolentino Mendonça

.

go mall, thug na laethanta ar shiúl sinn

cois bóthair, lonraíonn lasracha
agus meallann siad an radharc

tá maidineacha anois níos fuar,
beagnach taibhsiúil.
trasnaímid an ceo,
amhail is a shiúlfaí trí scáthán go mall

scaipeann na feirmeoirí an t-adhmad gan ghá
ina gcruacha — agus gáire na ngrág sa ghaoth

smaoiním ar Tonino Guerra,
agus ar an ngeimhreadh a fhilleann

níl snáthaid an umar ag gluaiseacht a thuilleadh.
iontas eile é fós — an grá atá fágtha againn

Tógtha as an leabhar Eutrapelia (2021)

.

O INVERNO OU NOSTALGHIA DE ANDREI TARKOVSKY

Se tiveres de escolher um reino
escolhe o relento.
José Tolentino Mendonça

.

lentos, os dias trouxeram-nos para longe

ao longo da estrada o fulgor das fogueiras
ilumina e confunde

são agora mais frias as manhãs,
quase espetrais.
atravessamos o nevoeiro,
como se atravessa a vau um espelho

os lavradores afastam em molhos a lenha inútil,
pelos campos as gralhas zombam avulsamente

penso em Tonino Guerra,
no inverno que regressa

a agulha do reservatório já quase não mexe.
é um milagre – outro – o amor que nos resta

De Eutrapelia (2021)

.

W. B. YEATS

i mí an Mheithimh a rugadh Yeats na hÉireann.
scríobh sé, ghráigh sé, fuair sé bás.
caoga is naoi eala móide col ceathrar,
ba é an mealltacht a ghrótaigh sé ar na clocha

cuireann cosúlachtaí áirithe imní orm
i dtráthnónta mar seo — tráthnóiní liatha,
ina lasann sa tsúil chéanna
ceo na díomá, áilleacht ina luí

(Dán bunaidh – neamhfhoilsithe)

.

W. B. YEATS

em junho nasceu o irlandês Yeats.
escreveu, amou, morreu.
cinquenta e nove cisnes mais uma prima
foram o fascínio que gravou nas pedras

certas curiosas semelhanças apertam
em tardes iguais a esta, tardes baças em que se
me incendeia nos olhos a mesma
névoa sublime da deceção

(poema inédito)

.

Nóta beathaisnéiseach faoin údar, roghnú filíochta agus aistriúchán le Friga Medeiros agus Eiléan O’Donnell.

.

En gådefuld stemme: João Ricardo Lopes’ poesi

João Ricardo Lopes (f. 1977 i Azurém, Portugal) er digter, prosaforfatter og underviser. Hans arbejde er præget af en tæt forbindelse mellem erindring, sted og identitet, ofte med uma tonalitet, der forener det intimt biografiske med bredere kulturelle spørgsmål. I sine digte udforsker han tiden, tavsheden og de små forskydninger i det daglige, mens hans prosa viser en særlig opmærksomhed på detaljens betydning og på sprogets rytme. João Ricardo Lopes har publiceret flere digtsamlinger og kortprosa, og hans tekster har været fremhævet i både portugisiske og internationale tidsskrifter. Han underviser i Fafe, hvor han continua at udvikle sit litterære arbejde.
Foto af forfatteren: Catarina Lopes

.

Om João Ricardo Lopes kan man sige både meget og ganske lidt. Han er en af de overraskende litterære og poetiske stemmer, der spirer frem fra det gamle Portugal – landet med Camões, Pessoa og Eça de Queirós. Han blev født på årets længste dag i 1977, på en fødeklinik ved siden af den middelalderlige borg i Guimarães, en af landets smukkeste byer.

Når man beskriver forfattere, nævnes ofte den akademiske baggrund: João Ricardo Lopes studerede Moderne Sprog og Litteratur ved Det Humanistiske Fakultet på Universitetet i Porto og tog efterfølgende en postgraduering i Litteraturteori ved Minho Universitet. Han var en fremragende studerende og modtog et stipendium fra den prestigefyldte Calouste Gulbenkian Fond. I dag virker han som underviser i portugisisk sprog og litteratur, kursusholder, blogger, politisk aktivist, kulturformidler, litteraturkritiker – og som en produktiv forfatter af poesi, kortprosa, essays og journalistiske klummer.

Hans poetiske stemme – dokumenteret i syv værker udgivet mellem 2001 og 2022 og belønnet med flere nationale priser – lader sig ikke let rubricere: den er lyrisk og samtidig satirisk, præget af en stærk åndelighed, hvor mennesket spejles i kosmos, men også vildfaren i byens gader og åbne pladser, hvor digteren strejfer. Poesien fremstår ofte som fragmentarisk eller brudt, og den kalder på en aktiv læser, som er villig til at læse mellem linjerne. Dens prosa og noveller føles som forgreninger af det lyriske udtryk.

I et af de få interviews, han har givet – til det online tidsskrift Novos Livros – erklærer han sin kærlighed til stilhed og lys og afviser offentlig eksponering: »Jeg havde (og har stadig) brug for fred, stilhed, trøst, harmoni, mening, tilgivelse.«

I februar i år besøgte vi João Ricardo Lopes i hans hjem. Vi blev dybt imponerede over hans enorme bibliotek og hans indgående kendskab til dansk poesi – han reciterede uden tøven passager af Erik Knudsen, Inger Christensen og Pia Tafdrup.

DESCARTES

efter drømmene og det første vand,
efter den redte seng og kroppen tilhyllet i tanker,
efter de morgendlige sysler, hvis opregning ville være trættende og omskiftelig,
er den første kop kaffe en form for gud,
kosmos, der hengiver sig i blodets strøm,
din sjæl livsalig, og alle de skønne og prægtige metaforer
– dunkle og svulmende –
hvisker cogito, ergo sum

(Originalt, upubliceret digt)

.

DESCARTES

depois dos sonhos e da primeiro água,
depois da cama feita e do corpo ataviado nos pensamentos,
depois das coisas matinais cuja enumeração seria fastidiosa e variável,
a primeira xícara de café é uma forma de deus,
o cosmos a espojar-se no sangue,
a tua alma álacre e todas as belas e magníficas metáforas
– negras e cheias –
a sussurrar cogito, ergo sum

(Poema original)

.

DENNE MORGEN STILHEDEN

denne morgen steg stilheden op ad væggene og spærene,
den kravlede over bjælkerne, de høje spind, de isnende gesimser
og gennemtrængte stenen, cementen, revnerne, selve luften

jeg er nu hele mit liv, min skæbne

og huset skælvede
og ordene – frossent jern –
sved i hænderne

Fra Em Nome da Luz (2022)

.

ESTA MANHÃ O SILÊNCIO

esta manhã o silêncio subiu pelas paredes e pelas asnas,
trepou as travincas, as teias altas, as cérceas geladas
e atravessou a pedra, o cimento, as fissuras, o próprio ar

sou agora toda a minha vida, o meu destino

e a casa estremeceu
e as palavras – ferro congelado –
doeram nas mãos

De Em Nome da Luz (2022)

.

STUDIE AF SOLLYS, VILHELM HAMMERSHØI (1906)

lyset befrier os ikke fra legemet,
indleder ikke et rum,
overtræder ingen ornamentale regler

lyset er et verbum.
det løber over bordene,
åbner gennem glasset på ordenes bagside

og det gør ondt

Fra Em Nome da Luz (2022)

.

ESTUDO DA LUZ SOLAR, VILHELM HAMMERSHØI (1906)

a luz não nos liberta do corpo,
não inculca um espaço,
não infringe nenhuma regra ornamental

a luz é um verbo.
corre sobre as mesas,
abre pelo vidro sobre o reverso das palavras

e dói

De Em Nome da Luz (2022)

.

SIGØJNERNES ILD

til Catarina

.

i det sydlige Lanzarote, nær Playa Blanca,
et sted de kalder Los Charcones,
så jeg det, der mest af alt på jorden
ligner månen

landskabet er dækket af pyroklaster, hård aske,
støv.
intet overlever her, undtagen den lave vortemælk
og enkelte slags firben

men om natten fyldes denne ørken med bål,
små flammer spredt
mellem mure og telte

man forklarer: det er sigøjnernes ild,
ingen ved hvor de kommer fra eller hvorhen de rejser.
og jeg siger: velsignet være de, for de findes

Fra Em Nome da Luz (2022)

.

O LUME DOS CIGANOS

para a Catarina

.

no sul de Lanzarote, perto de Playa Blanca,
num lugar a que chamam Los Charcones,
vi o mais parecido que há na terra
com a lua

a paisagem cobre-se de piroclastos, de cinza dura,
de pó.
nada aqui sobrevive, exceto a rasteira eufórbia
e uma ou outra espécie de lagarto

mas à noite este deserto enche-se de fogueiras,
de pequenas labaredas dispersas
entre muros e tendas

explicam é o lume dos ciganos,
ninguém sabe de onde vêm ou para onde partem.
e eu digo abençoados sejam, porque existem

De Em Nome da Luz (2022)

.

AT SKRIVE VAR FOR OS EN FORM FOR BLOD

alt kunne bruges til at skrive med:
afkølede gløder, giftige bær fra farveris,
tagstykker, sæbespåner, spyt

på den tid udskelnede vi ikke
mellem metaforer
og råt sprog.
ordene vejede tungt, berusede af lys

man skrev i jorden i dag
og det var en cykel,
man tegnede sult i luften med en finger
og fuglene dalede ned til murene
fyldt med sol

ordene var endnu ikke poesi,
kun en hvislende frem-og-tilbage af urter,
af højtidelige, karske og grønne siv

at skrive var for os en form for blod
og ikke engang det vidste vi,
ikke engang det

Fra Em Nome da Luz (2022)

.

ESCREVER ERA PARA NÓS UMA FORMA DE SANGUE

tudo servia para escrever:
tições arrefecidos, bagas venenosas de tintureira,
bocados de telha, aparas de sabão, cuspo

nessa altura indistinguíamos metáforas
e linguagem crua.
as palavras pesavam, bêbedas de luz

escrevia-se na terra hoje
e era uma bicicleta,
desenhava-se com o dedo no ar fome
e os pássaros desciam aos muros
cheios de sol

as palavras não eram ainda poesia,
somente um vaivém rumorejante de ervas,
de cálamos solenes, castos e verdes

escrever era para nós uma forma de sangue
e nem isso sabíamos,
nem isso

De Em Nome da Luz (2022)

.

SONATE NR. 2, SCHERZO, CHOPIN

du stiger op af vandet som én
der stadig tror
at verden kan frelses

du studerer stilheden som arret
der bliver tilbage
efter nederlaget
og du smiler

tiden er et stort utrætteligt klaver.
du vil se

Fra Em Nome da Luz (2022)

.

SONATA N.º 2, SCHERZO, CHOPIN

emerges da água como quem acredita
que o mundo pode ainda ser salvo

estudas o silêncio como a cicatriz
que nos fica do fracasso
e sorris

o tempo é um grande piano incansável.
verás

De Em Nome da Luz (2021)

.

SOLSTICE PÅ KRETA, KNOSSOSPALADSET

vi vil for evigt elske dette klare lys på Kreta
som i Minos’ palads oplyser fiskene og tyren
og alle de former som vores labyrintiske
tilværelse har indespærret

blændede eller blinde ser vi endnu som farveskygger
stenenes hvidhed, pompejrødt,
freskoernes cyanblå, sennepsgul,
de citrusorange ansigter og kroppe,
og amforernes okkerfarve, løftet i ofring til guderne

måske kan tiden (som man spytter bitre kerner ud)
spytte os bort,
men vi så livet, og for et urgammelt
mirakel
takker vi solen for denne dag

Fra Eutrapelia (2021)

.

SOLSTÍCIO EM CRETA, PALÁCIO DE CNOSSOS

amaremos para sempre essa luz límpida de Creta
que no palácio de Minos os peixes ilumina e o touro
e todas as formas que a nossa existência labiríntica
aprisionou

ofuscados ou cegos, vemos ainda como sombras cromáticas
o branco das pedras, o vermelho-pompeia,
o azul ciano dos afrescos, o amarelo-mostarda,
o laranja cítrico dos rostos e dos corpos,
o ocre das ânforas erguidas em oferecimento aos deuses

pode o tempo (como se faz a pevides amargas) cuspir-nos,
mas nós vimos a vida e a um milagre
antiquíssimo
agradecemos o sol deste dia

De Eutrapelia (2021)

.

STILLEBEN MED HVEDE, DRUER OG PRÆDIKEREN

Un domingo, un cuaderno, unos versos.
Nunca, nada y nadie son lo mismo.
José Ángel Cilleruelo

.

du lagde over alt den vågne duft af bøger,
denne rastløse aroma som åbner
vores næsebor
og mildner den uudholdelige stilleben
søndag eftermiddag

hvis vi malede vores eget portræt,
ville detaljerne mangle,
det modnede kornlys, fugtigt af vin,
som Bruegel eller Rembrandt
sikkert ville lade os ældes i

i os, som i bøgerne, findes den uovervindelige
nostalgi efter tiden.
derfor vandrer vi rundt i byen, blandt gamle antikvariater,
og beder om en bod der ikke findes,
elsker en tilgivelse som ikke bedes om

Fra Eutrapelia (2021)

.

NATUREZA MORTA COM TRIGO, UVAS E O ECLESIASTES

Un domingo, un cuaderno, unos versos.
Nunca, nada y nadie son lo mismo.
José Ángel Cilleruelo

.

sobrepunhas a tudo o cheiro atento dos livros,
esse inquieto aroma que nos abre
as narinas
e nos adoça a insuportável natureza morta
dos domingos à tarde

se pintássemos o retrato de nós mesmos,
faltariam os pormenores,
a luz madura de cereal, húmida de vinho,
em que nos envelheceriam por certo
Bruegel ou Rembrandt

em nós, como nos livros, existe a insuperável
nostalgia do tempo.
por isso deambulamos pela cidade, entre velhos alfarrabistas,
pedindo uma penitência que não existe,
amando um perdão que se não pede

De Eutrapelia (2021)

.

STERCUS IN ORE

de gamle lagde ekskrementer
i munden på angivere, på løgnere,
på dem der tog bagtalelse for noget godt
og spandt katastrofer

man kan ikke forestille sig noget værre
end dette:
en tunge besudlet
af andres afføring,
magten i en troløs,
lumsk, giftig mund,
i stand til at føre nogen mod døden
eller – to skridt derfra –
mod helvede

sandheden er et vanvittigt vers
skrev Bukowski.
men hvad er sandhed?

Fra Eutrapelia (2021)

.

STERCUS IN ORE

os antigos punham dejetos
na boca dos delatores, dos mentirosos,
dos que tomando a calúnia por bem
urdiam catástrofes

não se imagina coisa pior
do que isto,
do que a língua maculada
pelas fezes alheias,
do que o poder de uma boca pérfida,
insidiosa, viperina,
capaz de conduzir à morte
ou – a dois passos dela –
ao inferno

a verdade é um verso doido
escreveu Bukowski.
mas o que é a verdade?

De Eutrapelia (2021)

.

UNDER

det er muligt at pløje vinden,
at opløse den i mennesker, landskaber, frugter fra en sen årstid,
det er muligt at bringe ind i tåren
den fine brise fra visse vintereftermiddage,
når gardinerne blafrer i vinduet
og en verden pludselig afbrydes

engang skrev jeg
sorgen kan være meget smuk
og også det er en form for trøst

det er muligt at høre stenens hjerte banke,
at kende verden gennem fingrenes forvirrede linjer,
at vågne til ilden eller sove på vandet

den gang skrev jeg også
du vidste mange ting, morfar.
ingen som du elskede undernes uvished

Fra Eutrapelia (2021)

.

PRODÍGIOS

é possível arar o vento,
decompô-lo em pessoas, paisagens, frutos de uma estação tardia,
é possível trazer para dentro da lágrima
a subtil viração de certas tardes de inverno,
quando à janela as cortinas esvoaçam
e se descobre um mundo subitamente interrompido

uma vez escrevi
a tristeza pode ser muito bela
e também isso é uma forma de consolo

é possível ouvir o coração da pedra palpitar,
conhecer o mundo no desenho confuso dos dedos,
acordar para o fogo ou dormir sobre as águas

dessa vez também escrevi
muitas coisas tu sabias, avô.
ninguém como tu amava a incerteza dos prodígios

De Eutrapelia (2021)

.

GAMLE SAGER

jeg steg ned i helvede, til det samme endeløse rige
af de korte og glemte, til det samme
stilhedens rum mellem bjælkerne, til en bunke minder
som ingen længere kan forstå:
den samme blinkende lommelygte med lang rækkevidde
det samme mørke der oplyser spindelvæv
det samme gamle skakspil uden tårne
den nedlagte jernbaneskinne

lyset stiger som alkohol når hænderne genfinder
den gamle plyskanin fra nittenhundrede og
halvfems nætter godt sovet og tørre

en frygtelig våben er lommelygten, den åbner sprækker
som knive gør når de åbner sprækker
og bjælkernes knagen tier
og stilheden er en brønd der snurrer i årerne

loftet er farligt på denne måde – det er de kortes og
glemtes sted. man stiger op, og så vender man tilbage
uden hast, til de levendes verden.
det brænder, ja. tårenes spiritus er ren alkohol

Fra Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

VELHARIAS

subi aos infernos, ao mesmo reino sem fim
dos breves e esquecidos, ao mesmo
silêncio das traves, a um ror de memórias que
ninguém mais pode entender:
a mesma lanterna intermitente, de longo alcance
as mesmas trevas alumiando teias de aranha
o mesmo velho jogo de xadrez sem as torres
a pista de comboio desmantelada

a luz sobe como álcool quando as mãos repossuem
o velho coelho de peluche de mil novecentas e
noventa noites bem dormidas e enxutas

é uma arma terrível a lanterna, abre fissuras
como fazem as facas quando abrem fissuras
e os estalidos das traves calam-se e
o silêncio é um poço rodopiando nas veias

o sótão é perigosamente isto, o lugar dos breves e
esquecidos. sobe-se e depois regressa-se outra vez
sem pressa ao mundo dos vivos.
queima-nos, sim. o etílico das lágrimas é álcool puro

De Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

HURTIGT OG SMERTEFRIT

hurtigt og smertefrit skærer en vindens klinge
mit hoved af. og bagefter?
bagefter fortsætter hjertet i sin stædige sorg.
kan man le af det?
jo, det kan man – en drukkenbolt med tungen ude,
halvt begravet i lokker af margueritter
og kommunale geranier.
elsker jeg dig?
hvilket fanden til spørgsmål er det.
hundene roder rundt i natten, vender den på vrangen, men
de vil åbenbart ikke blande sig i
så rene klinger, blodige af
minde.
se hvordan vinden i os vækker en vanvidsflamme
af blågyldent skær.
ikke ét sekund i mit liv har jeg tvivlet på det.
aldrig, min elskede

Fra Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

RÁPIDA E INDOLOR

rápida e indolor uma espada de vento
corta-me a cabeça. e depois?
depois o coração continua no seu dolo obstinado.
dá para rir?
dá sim, um borrachão com a língua de fora,
meio enterrado em madeixas de malmequeres
e gerânios municipais.
se te amo?
mas que raio de pergunta essa.
os cães vasculham a noite, voltam-na do avesso, mas
não hão de intrometer-se, está visto, em
lâminas tão limpas assim, ensanguentadas de
memória.
vê como o vento em nós acorda uma loucura
de labareda azuldourada.
nunca por um segundo da minha vida o duvidei.
nunca, meu bem

De Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

AFTNER

aftner

måske er du havet
og jeg glider ned ad de blå
ben på din krop
som ildkuglen, der trænger længere og længere ind
i de alt for mange linjer i kladden
eller i oceanets
hemmelige muskler

Fra A Pedra Que Chora Como Palavras (2001)

.

ANOITECE

anoitece

talvez sejas o mar
e eu vá descendo pelas pernas
azuis do teu corpo
como a bola de fogo que se introduz mais dentro
nas linhas demasiadas do caderno
ou nos recônditos músculos
do oceano

De A Pedra Que Chora Como Palavras (2001)

.

ET TØNDE LAND AF NOSTALGI

hvor længe er det siden
jeg har hørt et fuglehjerte?

cement, cement, cement
asfalt, knirkende døre, elevatorer
maskinstemmer, robotter

men ikke det lille hjerte
af en fugl, ikke en spires
grønne brist, ikke den drilske vind
der elsker med et græsstrå

(Originalt, upubliceret digt)

.

UM ACRE DE NOSTALGIA

há quanto tempo não escuto
o coração de um pássaro

cimento, cimento, cimento
asfalto, portas a ranger, ascensores
vozes de máquina, robôs

mas não o pequeno coração
de um pássaro, não o broto
de uma árvore, não o vento malicioso
fazendo amor com uma erva

(Poema original)

Biografisk note, digtudvalg og oversættelse af Peter Østergaard og Jørgen Koch.

.

João Ricardo Lopes: dwanaście świateł

João Ricardo Lopes (ur. 1977 w Guimarães) – portugalski pisarz, autor tomów poetyckich, opowiadań oraz felietonów o charakterze literacko-publicystycznym.
Zdjęcie autora: Sónia Antunes

.

João Ricardo Lopes (ur. 1977 w Guimarães) – portugalski pisarz, autor tomów poetyckich, opowiadań oraz felietonów o charakterze literacko-publicystycznym. Absolwent filologii nowożytnej na Uniwersytecie w Porto, ukończył także studia podyplomowe z teorii literatury na Uniwersytecie w Minho. Obok pracy pisarskiej od lat zajmuje się nauczaniem literatury portugalskiej i literatury dla dzieci i młodzieży na różnych poziomach edukacyjnych – od szkoły podstawowej po uniwersytet.

Jego twórczość cechuje wyraźna intertekstualność, widoczna zarówno w wyborze mot mott i cytatów, jak i w dialogu z tradycją literacką – od Homera po Louise Glück. W poezji i prozie często powracają tematy takie jak światło i cisza, duchowe ubóstwo, krytyka ludzkich słabości czy egzystencjalny pesymizm. Prozę autora wyróżnia ironiczne spojrzenie na rzeczywistość społeczną, pełne humoru i przenikliwej obserwacji – także w odniesieniu do samego środowiska literackiego, które bywa obiektem łagodnej satyry i autoironii.

Od debiutu w 2001 roku zdobył liczne nagrody literackie. Jego utwory zostały przetłumaczone na kilkanaście języków, w tym również, po raz pierwszy, na język polski.

NATYCHMIASTOWE SPALENIE

Tadeusz Różewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert –
oni postrzegają chleb w zupełnie inny sposób:
zbierają go ziarnko po ziarnku, z ironią, humorem,
z powściągliwą czcią

ja lubię chleb, poezję,
lubię głośno wymawiać polskie imiona

to prawda, że to wymaga wysiłku – każde ziarno to ciężar,
ziemska luminescencja, lekcja dla wieczności

kiedyś przeczytałem wiersz Różewicza i pomyślałem:
nigdy nie stworzę niczego podobnego.
potem przeczytałem Szymborską i zrozumiałem,
że Polacy grają w innej lidze.
a kiedy trafiłem na wiersze Herberta,
stanąłem przed dylematem

wrócić czy na nowo, ab imo corde,
zbudować swój dom?

nie było to proste.
wtedy jeszcze nie znałem Czesława Miłosza.
Miłosz przyszedł na końcu

Miłosz był jak natychmiastowe spalenie

(Wiersz niepublikowany)

.

COMBUSTÃO INSTANTÂNEA

Tadeusz Różewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert,
eles veem o pão de maneira muito distinta,
colhem-no bago a bago cheios de sarcasmo, de humor,
de reverência circunspeta

eu gosto de pão, de poesia, de dizer em voz alta
os nomes polacos

é certo que dão trabalho: todo o cereal é um ónus,
uma luminescência terrena, uma aula para a eternidade

uma vez li um poema de Różewicz e pensei
nunca vou conseguir algo do género.
depois li Szymborska e percebi
que os polacos são de outro campeonato.
mais tarde quando descobri os poemas de Herbert
deparei-me com o seguinte dilema

voltar para trás ou reinventar ab imo corde
a minha casa?

não era fácil.
nessa altura não havia lido ainda Czesław Miłosz.
Miłosz veio no fim

Miłosz foi uma combustão instantânea

(Poema inédito)

.

MAŁA POCHWAŁA CYTRYN

dla Céu

.

ważę je w dłoni, gładzę ich pomarszczoną skórkę,
zielonkawy pył spoczywa między zwojami
ich grzbietu.
potem, w misie z owocami, są zawsze słońcem, światłem
które ogrzewa dom z czułością

nóż przecinający je na pół napełnia się ich
przezroczystą i pachnącą – i gorzką –
krwią, a nozdrza chłoną ich obecność
żywą
i pełną mocy

żaden pokarm nie wzgardzi skromnym wyciekiem
tego cytrusa, tak jak i pamięć
nie odrzuca głosu dawnych mistrzów, których mieliśmy
i którzy niegdyś narzucali nam niezłomną
przyzwoitość pióra na papierze

powiedziałbym, że krew cytryn jest czysta
i może odrobinę smutna,
ale nigdy obojętna – nigdy niegroźna

25.03.2025
(Wiersz niepublikowany)

.

PEQUENO ELOGIO AOS LIMÕES

para a Céu

.

sopeso-os na mão, acaricio-lhes a pele enrugada,
o pó-verdete repousando entre as volutas do seu
dorso.
depois na fruteira eles são invariavelmente o sol, luz
que a casa acalenta com prazer

a faca que os corta pela metade enche-se do seu sangue
translúcido e perfumado – e amargo –
e as narinas ventilam a sua presença vívida
e pujante

nenhum alimento desdenha o segregar humilde
deste citrino, como não o faz a memória
à voz de velhos mestres que se tiveram, e que outrora
nos impunham a decência inquebrável
da caneta sobre o caderno

diria que o sangue dos limões é cândido
e talvez um pouco triste,
mas jamais inócuo – jamais indiferente

25.03.2025
(Poema inédito)

.

CZŁOWIEK TO CIĘŻAR

człowiek to ciężar, stary, zgarbiony
i rozciągnięty w progu drzwi

zapomniano o nim
a on zapomniał o sobie

noc wyszła mu naprzeciw
i zatrzymała go w trybach świata

człowiek jest dawny
może nawet bez właściwego czasu:

ma jutę zamiast skóry
a zamiast wnętrzności – strzępy materiału

człowiek nosi w zgaszonych ustach kwiat
a w nim – ptaka, przytulonego i śpiącego

Z tomu Contra o Esquecimento das Mãos (2002)

.

O HOMEM É UM FARDO

o homem é um fardo, velho alquebrado e
estendido na soleira das portas

esqueceram-se dele
e ele esqueceu-se de si

a noite pôs-se-lhe ao caminho
e fê-lo parar na engrenagem do mundo

o homem é antigo
talvez mesmo um homem sem tempo certo:

tem serapilheira em lugar de pele
e em vez de tripas é feito de trapos

o homem ostenta na boca apagada uma flor
e nela um pássaro, aconchegado e adormecido

De Contra o Esquecimento das Mãos (2002)

.

WIADOMOŚĆ DLA PANA KOMRIJA

Mijnheer, uw verzen
Waren lang niet slecht…
Gerrit Komrij

.

drogi panie Komrij, pańskie wiersze
są, proszę sobie wyobrazić, całkiem dobre.
odkryłem to dziś między czternastą pięć
a za dziesięć czwartą, bujna
przerwa z morzem w tonacji gwizdu
i pewną, wyobrazi pan sobie, Holenderką
niemal dwa metry dalej. takie
zadziwienie wciąga nas w rzeczy.
wiersze poety to pięści,
mocne, pięści ze stali, pańskie
są, niech pan będzie łaskaw, całkiem zgrabne.
czytam je z podziwem, z mlaskaniem,
z morzem, drogi panie Komrij,
gwiżdżącym niczym w pantomimie.
niech pan powie, czyż to nie jest,
drogi panie Komrij,
czysty przypadek łobuzerskiej satysfakcji?

Z tomu Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

RECADO PARA O SENHOR KOMRIJ

Mijnheer, uw verzen
Waren lang niet slecht…
Gerrit Komrij

.

caro senhor Komrij, os seus versos
por acaso são até bastante bons. vim
a descobri-lo entre as catorze e cinco
e as dezasseis menos dez, lauto
parêntesis com o mar em tom de assobio
e uma, imagine-se, uma holandesa de
quase dois metros de distância. tanta a
admiração que nos mergulha nas coisas.
os versos de um poeta são punhos
firmes, são punhos de aço, os seus por
acaso bastante jeitosos. leio-os
admiradamente com estalidos de
boca, com o mar, caro senhor Komrij
assobiando num modo de pantomina.
diga lá se isto não é, caro senhor Komrij
um caso mesmo de velhaca satisfação

De Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

POWRACAĆ

powraca się na wiele sposobów:
do domu, do nocy, czasem, nigdy więcej, na zawsze.
ale także po domu, do siebie,
do dotyku mebli, do zapachu mydła,
do innych czasów, do tamtej chwili, do znów teraz.
powraca się na początku, po wakacjach,
do tamtego miejsca, z tamtego czasu, z tamtych wspomnień,
do tamtego słońca jak z tiulu, do ciszy,
do rozmowy, do pewnego dnia, niespodziewanie,
blisko i przeszle, ze łzami lub bez,
celowo, przypadkiem, niechcący, chcąc.
powraca się naprawdę na wiele sposobów, w złudzeniu,
tym samym słowem, słowami, które
nigdy nie są pierwotnym krzykiem wypowiedzianych słów.
powraca się na różne sposoby, wiele razy,
gdy się tego najmniej spodziewa, i bo tak.
bo takie jest życie, bo nieskończoną łaską jest
poprawić swoją odpowiedź, bo tak, bo tak działa
teatr serca, bo spojrzenie jest okrągłe,
bo na końcu jest początek, bo, bo tak.

Z tomu Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

REGRESSAR

regressar regressa-se de muita maneira
a casa, à noite, às vezes, nunca mais, para sempre.
mas igualmente a depois da casa, a nós próprios
ao toque da mobília, ao cheiro do sabonete
a outros tempos, à altura em que, a de novo agora.
regressa-se no princípio, no fim das férias
àquele lugar, daquele tempo, daquelas memórias
àquele sol de tarlatana, ao silêncio
a uma conversa, a certo dia inesperadamente
próximo e passado, com lágrimas ou sem elas
a propósito, por acidente, sem querer, por querer.
regressa-se de muita maneira, de facto, numa ilusão
com as mesmas palavras, com as palavras que não
são nunca o clamor primordial das palavras ditas.
regressar regressa-se de muito modo, de muita vez
e quando menos se espera e porque sim.
porque é assim a vida, porque infinita graça é a de
emendar a réplica, porque sim, porque assim é o
teatro do coração, porque redondo é o olhar
porque no fim é o princípio, porque, porque sim

De Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

KARNAWAŁ I WIELKI POST WEDŁUG BRUEGLA

przyjmijmy, że życie prowadzi nas
to w prawo, to w lewo
tej właśnie sceny Bruegla,
zmuszając nas raz do surowego przestrzegania smutku,
innym razem — do osobliwego bałwochwalstwa śmiechu

śpiewaj, mój synu, śpiewaj
mówiłaś przy wejściu do ganku
i także że apostołowie melancholii
są — spośród grzeszników — najbardziej fanatyczni
i najokrutniejsi zabójcy słońca.

Z tomu Eutrapelia (2021)

.

CARNAVAL E QUARESMA, SEGUNDO BRUEGEL

admitamos que a vida nos encaminha
ora para a direita ora para a esquerda
dessa pintura de Bruegel,
obrigando-nos umas vezes à estrita observância da tristeza,
outras vezes obrigando-a nós à bizarra idolatria do riso

canta, meu filho, canta
dizias tu à entrada do alpendre
e também que os apóstolos da melancolia
são entre os que pecam os mais fanáticos
e os mais terríveis abafadores do sol

De Eutrapelia (2021)

.

WIECZERZA W EMAUS, PINACOTEKA DI BRERA

oświetleni zdumieniem
tym żywym światłem Caravaggia,
i my gdzieś wyruszymy.
to w ciszy słowa mówią najwięcej –
to w ciszy mówią wszystko.

Z tomu Eutrapelia (2021)

.

A CEIA EM EMAÚS, PINACOTECA DI BRERA

iluminados pelo assombro
dessa luz viva de Caravaggio,
também nós iremos a alguma parte.
é no silêncio que as palavras dizem mais –
é no silêncio que elas dizem tudo

De Eutrapelia (2021)

.

CZERWONE RÓŻE, NIEBIESKIE AGAPANTY

nic teraz piękniejszego
niż czerwień róż,
niż niebieskie agapanty na ziemi

nic bardziej wzniosłego
niż ta najkrótsza mgła,
która poprzedza rzeczy i zapowiada lato

ta chwila,
gdy światło spada gęsto i nagle, a droga się kręci,
a kraty podpierają nieznośną małość
świata

ta chwila,
gdy oczy lecą jak kamienie rzucone,
i nie wiedzą nawet,
w którą stronę lecą

Z tomu Eutrapelia (2021)

.

ROSAS VERMELHAS, AGAPANTOS AZUIS

nada mais belo agora
do que o vermelho das rosas,
do que os agapantos azuis sobre a terra

nada mais sublime
do que o nevoeiro brevíssimo
que antecede as coisas e anuncia o verão

esse instante
em que a luz cai mais junta e a estrada roda
e as grades amparam a insuportável pequenez
do mundo

esse instante
em que os olhos voam como pedradas
e não sabem sequer
para que lado voam

De Eutrapelia (2021)

.

DOŚWIADCZENIE MIODU

nie ma nic piękniejszego
niż sączenie się miodu z barci.
wspinaliśmy się wysoko, a mgły brzęczały,
małe demony, które śpiewają
i gryzą

sposób, w jaki słońce tam spływa,
jest w swej powolnej gwałtowności zagadką.
płynie w drzazgach złota, które ranią usta
i które od czasów Hezjoda
są całą poezją Europy

Z tomu Eutrapelia (2021)

.

A EXPERIÊNCIA DO MEL

nada existe de mais belo
do que a sangria do mel nos cortiços.
subimos a um alto e as neblinas zumbem,
são pequenos demónios que cantam
e mordem

o modo como o sol escorre aí
é na sua lenta brusquidão um enigma.
flui em estilhas de ouro que magoam a boca
e que desde Hesíodo
têm sido toda a poesia na Europa

De Eutrapelia (2021)

.

ETYKA

otwierasz okno albo drzwi,
i wpada nie tylko światło, lecz także świergot ptaków,
zapach deszczu, wilgoć trawy.
to tylko zwykły dzień, dzień jak co dzień,
spałeś niespokojnie, jakiś przedmiot spadł —
podnosisz go i stawiasz na miejscu

dlatego coś w tobie jest dawne i silne,
obnażone,
jakbyś dotknął prawdy
albo mądrości ukrytej w przysłowiu

Z tomu Em Nome da Luz (2022)

.

ÉTICA

abres as janelas ou a porta
e não é a luz só que entra, mas o trissar dos pássaros,
o cheiro da chuva, o húmido das ervas.
é um dia comum apenas, um dia como os outros,
dormiste mal, há um objeto caído
que devolves ao seu lugar

por isso, qualquer coisa em ti é ancestral e poderosa,
posta a nu,
como se tivesses atingido a verdade,
ou a fundura de um provérbio

De Em Nome da Luz (2022)

.

PETRICOR

przez cały miesiąc słońce
dręczyło ziemię,
potem przez drugi i trzeci.
kamienie pękały w dzień,
a nocą piły
rosę – biedne
spieczone stworzenia.
w czwartym miesiącu
chmury przyniosły swoją gazę,
ptaki skakały jak szalone,
zapach mokrej ziemi – ogromna
mineralna zupa –
wpełzł do domów, do łóżek,
do wyschniętych oczu.
milcząco zakotłowały się łzy,
ziemia wreszcie odkryła
jak sobie przebaczyć

Z tomu Em Nome da Luz (2022)

.

PETRICOR

um mês inteiro o sol massacrou
a terra
e outro mês e outro.
as pedras quebravam durante o dia
e à noite bebiam
o orvalho – pobres
criaturas esturricadas.
no quarto mês
as nuvens trouxeram a sua gaze,
os pássaros pulavam como doidos,
o cheiro da terra molhada – imensa
sopa mineral –
invadiu as casas, as camas,
os olhos ressequidos.
em silêncio borbulharam lágrimas,
a terra descobrira por fim
um modo de se perdoar

De Em Nome da Luz (2022)

.

W IMIĘ ŚWIATŁA

przebacz, przebacz wszystko.
w imię świeżych poranków,
gorących dni, w imię traw,
które są tylko trawami, lecz warte
twojego wiersza, w imię pierwotnych głosów
ptaków, które władają ziemią,
w imię światła

przebacz. przebacz wszystko

Z tomu Em Nome da Luz (2022)

.

EM NOME DA LUZ

perdoa, perdoa tudo.
em nome das manhãs frescas
dos dias quentes, em nome das ervas
que são ervas, mas valem
o teu poema, em nome das prístinas vozes
dos pássaros que se assenhoreiam da terra,
em nome da luz

perdoa. perdoa tudo

De Em Nome da Luz (2022)

.

Nota biograficzna, wybór wierszy i przekład: Michał Cieślik i Elżbieta Dąbrowski

.

João Ricardo Lopes – en röst mot intet

Portugisiska författare, Portugisiska poeter, Portugisisk litteratur, Författaren João Ricardo Lopes, Poeten João Ricardo Lopes, Portugisiska poeter och författare, Samtida portugisiska författare, Samtida portugisiska poeter, En samtida portugisisk författare, En samtida portugisisk poet, Lusofona författare, Lusofona poeter, Portugisiska författarskap, Portugisiska författare, Samtida portugisiska författare, Portugisisk författare, Samtida portugisisk författare, Modern portugisisk poesi, Lusofon litteratur, João Ricardo Lopes – poesi, Portugisisk samtidslitteratur, Nyligen översatt poesi, Naturlyrik från Portugal, Existentiell poesi
Foto av Catarina Lopes (2025)

.

João Ricardo Lopes föddes den 21 juni 1977 i Azurém (en socken i kommunen Guimarães). Han är en av de portugisiska poeter och författare som trätt fram under det nya millenniet, och har hittills publicerat sju diktsamlingar, litterära krönikor och novellsamlingar.

Han tog sin kandidatexamen i moderna språk och litteratur vid Humanistiska fakulteten vid universitetet i Porto. Han har en påbyggnadsutbildning i litteraturteori från Institutet för språk och humanvetenskaper vid universitetet i Minho. Yrkesmässigt arbetar han som lärare i portugisiska och portugisisk litteratur på grund- och gymnasienivå, och har även undervisat i barn- och ungdomslitteratur på universitetsnivå.

Hans verk har tilldelats flera priser i Portugal (särskilt poesin) tack vare dess meditativa och introspektiva ton, men också på grund av den lärda och humoristiska stilen i texterna, där han ofta ironiserar över människans motsägelser och brister. Teman som tystnadens sökande, hyllningen av det enkla och outsägliga, dialogen med målarkonst, musik och film, samt kritiken av mänsklighetens överdrifter, återkommer ofta i hans poesi, noveller och krönikor. Dessa kännetecknas inte sällan av starka bilder och mångtydighet.

João Ricardo Lopes är en hängiven läsare av poesi, med särskild kännedom om nordiska författare såsom Gunnar Ekelöf, Erik Knudsen, Lassi Nummi, Tomas Tranströmer, Lasse Söderberg, Thosteinn Frá Hamri, Inger Christensen och Gyrdir Elíasson. Förutom litteratur och undervisning är han också intresserad av journalistik, historia, klassisk musik och måleri. Hans litterära verk har översatts till flera språk, däribland engelska, franska, spanska, italienska, serbokroatiska och armeniska.

EN SOLROS

mina förfäder i tolfte led poserade för Vincent van Gogh.
på porträttet ser man tydligt genetikens överlägsenhet,
hur de bär på lite mer ljus,
lite mer snille, lite mer ambition

ännu finns det inte i hela Europa solrosor så ståtliga,
så starka, så troget ritade av Guds egen hand

nu när jag bleknar ber jag bara om detta:
att andra gräver i jorden och söker i elden efter likheter
med mig och mina barn. det är viktigt idag,
mer än någonsin, att noggrant kartlägga DNA:t,
att rensa ut det onda, återskapa det fulländade

endast så ska Europa överleva – bara så, på de renas sida

(Originaldikt | opublicerad)

.

UM GIRASSOL

os meus dodecavós posaram para Vincent van Gogh.
no retrato vê-se-lhes bem a supremacia dos genes,
o modo como possuem todos um pouco mais de luz
um pouco mais de génio, um pouco mais de ambição

não há ainda em toda a Europa girassóis tão galhardos,
tão fortes, tão fielmente desenhados pela mão de deus

agora que empalideço peço somente isto:
que os outros cavem a terra e busquem no fogo semelhanças
comigo e com os meus filhos. convém hoje
mais do que nunca circunscrever em detalhe o ADN,
extirpar o mau, reproduzir a perfeição

só assim a Europa sobreviverá: só assim do lado dos puros

(Originaltext på portugisiska | opublicerad)

.

GAMLA SKOR

en gång var de så fåfänga
att de knappt rörde vid marken.
alla minns dem
för deras oklanderliga läder
den strama, fina linjen
sulornas elegans
tåhättans stadga –
det var utan tvekan skorna som var på modet.
de följde med genom livet
stampade i många rum
korsade vägar
med andra herrskor
och till och med, i tidens osäkra hörn,
med de mest älskade sandalerna.
här är berättelsen om några stackars skor:
nu är de inte mer än
en krokig existens.
mot soptunnan vandrar de
släpande långsamt på åldringens
kroniska smärta
saknaden efter allt
som en gång gick i dem
och förstås gick förlorat.
de som ser dem tänker bara
det där var ju skorna alla ville ha

Översättning från portugisiska. Ur Dias Desiguais (2005)

.

VELHOS SAPATOS

antes tinham tanta vaidade
que mal tocavam o chão.
deles toda a gente se recorda
da sua pele tão impecável
da linha aprumada e fina
do requinte das solas
da firmeza da biqueira:
eram sem dúvida os sapatos da moda.
foram companheiros da vida
em muitos sítios bateram tacão
com outros senhores sapatos cruzaram
caminhos
até nas esquinas incertas do tempo
com as sandálias mais amadas.
eis a história de uns pobres sapatos:
agora não são mais do que uma
existência cambada.
para o lixo caminhando caminham
arrastando devagar a dor crónica
dos velhos
a saudade de tudo quanto neles
se calçou
e naturalmente perdeu.
quem os olha limita-se a pensar
antes eram os da moda

Originaltext på portugisiska, ur boken Dias Desiguais (2005)

.

MITT PÅ SCENEN

mitt på scenen skalar lampor och rekvisita
kärleksfullt potatis
torkar snor från den lilla flätflickans näsa.
publiken är fullständigt uppslukad av scenen
bara andhämtning och någon hostning
mäter föreställningens kvalitet.
så kommer pappan in och kysser sina två kvinnor
lyssnar till den lilla flickans ömma yra
– historier om dockor och huvudlösa djur
prat man gärna lyssnar på, minsann.
utanför scenen hörs inga regianvisningar, inte heller
suflörens viskningar, inte ens det snabba hjärtat hos
nästa skådespelare, fortfarande i det djupa vattnets vila
– som bara finns i livmodern, före minnet.
livet som en lek, en varvsplats för små dikter
(och vem behöver de stora?), ett gyckelspel.
och i slutet applåderna, de rikliga applåderna
den oundgängliga hälsningen från folket (är den det?)
bravorop, eufori, ömsint teater
och detta livet, just det, poesin

Översättning från portugisiska. Ur Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

NO CENTRO DO PALCO

no centro do palco as lâmpadas e os adereços
descascam amorosamente batatas
limpam o ranho à filhota das tranças.
a plateia está absoluta no encalço da cena
só respiração e alguma tosse medindo
a qualidade da representação.
então o pai entra e beija ambas as suas mulheres
escuta o delírio ternurento da pequenita
— histórias de bonecas e bichos sem pés nem cabeça
lábias de ouvir com gosto, sim senhor.
fora do palco não se percebem didascálias, nem se
escuta o ponto, tão pouco o coração rápido do
próximo actor, ainda no aconchego de águas fundas
— como só as há uterinas, antes da memória.
uma diversão a vida, um estaleiro de pequenos poemas
(e quem precisa dos enormes?), uma pantomina.
e no fim as palmas, as palmas abundantes
o aceno imprescindível da multidão (sê-lo-á?)
bravos, euforia, teatro delicado
e isto a vida, isto sim, a poesia

Originaltext på portugisiska, ur boken Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

SKÅDESPELAREN SER SIG I SPEGELN

vänta inte så länge på mig
jag har ingen framtid
liksom jag inte hade något förflutet.
vacker är jag kanske
men rå
varken mer än en staty
eller bättre än sand.
som varje varelse
är jag inte den jag är.
mina händer brinner av köld
och kanske är jag redan så död
eller alltför långt borta.
vänta inte så länge på mig
du vet inte vem du väntar på

Översättning från portugisiska. Ur Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

O ACTOR OLHA-SE AO ESPELHO

não esperes tanto por mim
não tenho futuro
como passado não tive.
belo talvez seja
porém cru
não menos que estátua
nem melhor do que areia.
como toda a criatura
o que sou não sou.
as mãos ardem-me de frio
e talvez esteja já tão morto
ou longe de mais.
não esperes tanto por mim
não sabes quem esperas

Originaltext på portugisiska, ur boken Reflexões à Boca de Cena / Onstage Reflections (2011)

.

DENNA MORGON TYSTNADEN

denna morgon klättrade tystnaden uppför väggarna och takbjälkarna,
den tog sig över spännbalkarna, de höga näten, de iskalla takkrönen
och gick genom sten, betong, sprickor, själva luften

jag är nu hela mitt liv, mitt öde

och huset skälvde
och orden – frusen järn –
värkade i händerna

Översättning från portugisiska. Ur Em Nome da Luz (2022)

.

ESTA MANHÃ O SILÊNCIO

esta manhã o silêncio subiu pelas paredes e pelas asnas,
trepou as travincas, as teias altas, as cérceas geladas
e atravessou a pedra, o cimento, as fissuras, o próprio ar

sou agora toda a minha vida, o meu destino

e a casa estremeceu
e as palavras – ferro congelado –
doeram nas mãos

Originaltext på portugisiska, ur boken Em Nome da Luz (2022)

.

SOMMARSOLSTÅND PÅ KRETA, KNOSSOSPALAATSET

vi kommer för evigt att älska detta klara ljus över Kreta
som i Minos palats belyser fiskarna och tjuren
och alla de former som vår labyrintiska existens
fångade in

bländade eller blinda ser vi dem ännu som färgade skuggor:
stenarnas vithet, pompejanskt rött,
freskernas himmelsblått, senapsgult,
citrusorange i ansikten och kroppar,
amforornas ockra höjda som gåvor åt gudarna

tiden må spotta ut oss (som bittra kärnor),
men vi har sett livet och ett uråldrigt
mirakel
vi tackar solen för denna dag

Översättning från portugisiska. Ur Eutrapelia (2021)

.

SOLSTÍCIO EM CRETA, PALÁCIO DE CNOSSOS

amaremos para sempre essa luz límpida de Creta
que no palácio de Minos os peixes ilumina e o touro
e todas as formas que a nossa existência labiríntica
aprisionou

ofuscados ou cegos, vemos ainda como sombras cromáticas
o branco das pedras, o vermelho-pompeia,
o azul ciano dos afrescos, o amarelo-mostarda,
o laranja cítrico dos rostos e dos corpos,
o ocre das ânforas erguidas em oferecimento aos deuses

pode o tempo (como se faz a pevides amargas) cuspir-nos,
mas nós vimos a vida e a um milagre
antiquíssimo
agradecemos o sol deste dia

Originaltext på portugisiska, ur boken Eutrapelia (2021)

.

ODYSSE – ULYSSES ÅTERKOMST, DÅREN 

gamla kvinna, du borde inte ha väntat så länge på mig.
från havet förde jag med mig denna tångens blindhet
och prostatacancern,
jag förde med mig askan som nymferna och sirenerna
(och Ogigias svarta spindel)
lyfte upp inom mig

jag reste över alla sängar som omger Medelhavet
och varken du eller jag har skuld eller frälsning

Telemachos – ännu ett barn, och redan så stark

bågen som kastar mig mot avgrunden
har åldrats bland dessa branta klippor
av glador och knotiga olivträd

där nere är det skummet som dödar mig.
sa jag att jag vill dö?

fortsätt då att väva, du värdelösa drottning!
livet består av rev
tjugo år av hetta fräter in till benet
och sedan inget mer, bara sjukdom, bara denna nakna ö,
bara minnet som flyger och flyger tills det störtar
eller någon gör en episk dikt av det,
och ljuger, ljuger, ljuger

(Originaldikt | opublicerad)

.

ODISSEIA – REGRESSO DE ULISSES, O TOLO

minha velha, não esperasses tanto por mim.
trouxe do mar esta cegueira do sargaço
e o cancro da próstata,
trouxe as cinzas que as ninfas e as sereias
(e a aranha negra de Ogígia)
içaram em mim

viajei por quantas camas insulam o Mediterrâneo
e nem tu nem eu temos culpa ou salvação

Telémaco, tão criança é ele ainda e tão forte já

envelheceu o arco que me arremessa a pique
nestas escarpas de búteos e oliveiras escassas

lá em baixo é a espuma que me mata.
disse-te que quero morrer?

fica pois tecendo, rainha inútil!
é de escolhos que a vida se faz,
vinte anos de ardimento roem até ao osso
e depois mais nada, só a doença, só a ilha despida,
só a memória voando e voando até soçobrar
ou alguém fazer com ela uma epopeia,
e mentir, mentir, mentir

(Originaltext på portugisiska | opublicerad)

.

ODYSSÉ – PENELOPE TILLTALAR ODYSSEUS

egentligen vet jag inte om jag älskar dig:
kanske älskar jag dig som killingarna,
så oskyldiga först – sedan inte.
kanske längtar jag efter dig i samma slavkammare

du kommer nerför sluttningen med din gamla bjällra,
jag känner hur du kommer närmare
(nu ödmjuk, förr inte),
och jag smeker din rygg,
räknar dagarna som är kvar
(min hämnd,
detta otydliga kvinnoblixt jag är ända in i märgen),
för att le mot dig
och sticka dig i nacken

(Originaldikt | opublicerad)

.

ODISSEIA – PENÉLOPE DIRIGE-SE A ULISSES

na verdade, nem sei se te amo:
talvez te ame como às cabrinhas,
tão inofensivas primeiro e depois não.
talvez te deseje no mesmo ergástulo

desces a encosta com o teu antigo chocalho,
sinto-te aproximar
(agora humilde, antes não),
e eu acaricio-te o dorso,
conto os dias que faltam
(a minha vingança,
este lampejo indefinido de mulher que sou até às entranhas),
para te sorrir
e apunhalar no cachaço

(Originaltext på portugisiska | opublicerad)

.

ÅSKVÄDER

åtminstone detta,
blixtarna som vältrar sig
i rymden,
lyser upp natten,
åskorna som slår
mot dörrarnas gångjärn,
doften av torr jord
som regnets fingrar
lyfter upp
åtminstone detta,
att känna något vaket
i oss och för oss,
som en vibrato på pianot
någon spelar
i sena timmar,
precis i tid för att rädda oss

Översättning från portugisiska. Ur Eutrapelia (2021)

.

TROVOADA

ao menos isso,
os relâmpagos chafurdando
no espaço,
alegrando a noite,
os trovões percutindo
nos gonzos das portas,
o cheiro da terra seca
que os dedos da chuva
levantam.
ao menos isso,
saber algo acordado
em nós e para nós,
como um vibrato ao piano
que alguém toca
a horas tardias,
mesmo a tempo de nos salvar

Originaltext på portugisiska, ur boken Eutrapelia (2021)

.

ROMERNAS ELD

Till Catarina

.

i södra Lanzarote, nära Playa Blanca,
på en plats som de kallar Los Charcones,
såg jag det som mest liknar
månen på jorden

landskapet täcks av pyroklaster, av hård aska,
av damm
inget överlever här, förutom låg euforbia
och någon enstaka ödleart

men om natten fylls denna öken av eldar,
av små flammor utspridda
bland murar och tält

de säger att det är romernas eld,
ingen vet varifrån de kommer eller vart de går
och jag säger: välsignade vare de, för att de finns

Översättning från portugisiska. Ur Em Nome da Luz (2022)

.

O LUME DOS CIGANOS

para a Catarina

.

no sul de Lanzarote, perto de Playa Blanca,
num lugar a que chamam Los Charcones,
vi o mais parecido que há na terra
com a lua

a paisagem cobre-se de piroclastos, de cinza dura,
de pó.
nada aqui sobrevive, exceto a rasteira eufórbia
e uma ou outra espécie de lagarto

mas à noite este deserto enche-se de fogueiras,
de pequenas labaredas dispersas
entre muros e tendas

explicam é o lume dos ciganos,
ninguém sabe de onde vêm ou para onde partem.
e eu digo abençoados sejam, porque existem

Originaltext på portugisiska, ur boken Em Nome da Luz (2022)

.

TRANSTRÖMERIANA

att ge mig in i halvdunklet som i en skogsglipa
på denna sida: en tänd lykta, isformationer,
stövelspår, strimmor i marken
sedan lyktan släcks, skifferhimlen, det glimmande dammet,
de kyliga stjärnorna av stål

spärrar till bortomvärlden: ingen vågar säga vilka

(Originaldikt | opublicerad)

.

TRANSTROMERIANA

embrenhar-me na penumbra como na garganta de um bosque.
lado de cá, lanterna acesa, formações de gelo,
marcas de botas, estrias na terra.
depois a lanterna desligada, a ardósia celeste, a poalha luminosa,
álgidas estrelas de aço

torniquetes para o além: ninguém arrisca dizer qual

(Originaltext på portugisiska | opublicerad)

.

ÄVEN ROTHKO AVSTOD FRÅN ALLT ANNAT

aldrig som jag har du älskat det enkla:
fruktens skinn, kronbladens kyskhet, vågornas brutala idisslande
mot vågbrytaren

aldrig som jag har du längtat efter det blyga hjärtat
i de små upplysta kropparna på jorden, ljuset som svämmar
från sten till sten, de stränga ekvationerna i
barockens music

även Rothko avstod från allt annat
för sina fattiga, öppna fält
även han föredrog ljusets självklarhet framför alla former
av instängdhet

aldrig som jag har du genomkorsat
tystnaden, de nakna formerna, avgrunden, vågornas brutala idisslande,
och förlorat förståndet i vågbrytarens oändlighet

Översättning från portugisiska. Ur Em Nome da Luz (2022)

.

TAMBÉM ROTHKO A TUDO O MAIS RENUNCIOU

nunca como eu amaste as coisas simples,
a pele de um fruto, a castidade das pétalas, o brutal ruminar das ondas
no molhe

nunca como eu desejaste o coração tímido
dos minúsculos corpos acesos na terra, a luz que transborda
de pedra em pedra, o rigor das equações na
música barroca

também Rothko a tudo o mais renunciou
pela pobreza dos seus campos abertos.
também ele preferiu a evidência da luz a todas as formas
de clausura

nunca como eu atravessaste tu
o silêncio, as formas nuas, o abismo, o brutal ruminar das ondas,
perdendo o juízo na imensidão do molhe

Originaltext på portugisiska, ur boken Em Nome da Luz (2022)

.

STUDIE AV SOLLJUS, VILHELM HAMMERSHØI (1906)

ljuset befriar oss inte från kroppen,
det inpräntar inget rum,
det bryter inga ornamentala regler

ljuset är ett verb.
det löper över borden,
öppnar genom glaset på ordens baksida

och det gör ont

Översättning från portugisiska. Ur Em Nome da Luz (2022)

.

ESTUDO DA LUZ SOLAR, VILHELM HAMMERSHØI (1906)

a luz não nos liberta do corpo,
não inculca um espaço,
não infringe nenhuma regra ornamental

a luz é um verbo.
corre sobre as mesas,
abre pelo vidro sobre o reverso das palavras

e dói

Originaltext på portugisiska, ur boken Em Nome da Luz (2022)

.

SMAK AV KÖRSBÄR (ABBAS KIORASTAMI, 1997)

Rosa. Rosa do mundo.
Queimada.
Suja de tanta palavra.
Eugénio de Andrade

.

bortom jordens torra ådror och dammets skikt,
där elden och dikten är som mest ogästvänliga,
pulserar ett hjärta, torrt,
och en mun väntar – törstig, antar jag –
på sitt körsbärsblod

Översättning från portugisiska. Ur Em Nome da Luz (2022)

.

O SABOR DA CEREJA, ABBAS KIORASTAMI (1997)

Rosa. Rosa do mundo.
Queimada.
Suja de tanta palavra.
Eugénio de Andrade

.

para lá dos veios da terra seca e do pó,
no lugar onde o lume e o poema são mais inóspitos,
um coração pulsa, árido,
e uma boca aguarda – sedenta, creio –
o seu sangue de cereja

Originaltext på portugisiska, ur boken Em Nome da Luz (2022)

.

EUTRAPELIA

när dagarna blir
alltför tunga, repetitiva, grymma,
kan du kanske minnas
den magnifika gula kannan
som återuppstår varje år
i den mörkaste vrån av trädgården,
eller de visa orden från Epikuros,
eller de heliga orden från Augustinus,
och älska skönheten på ett annat sätt,
eller lära känna den bortom
former, färger, sunt förnuft,
mäta den inte längre i intensitet
och spektakel,
utan i det goda den gör dig

Översättning från portugisiska. Ur Eutrapelia (2021)

.

EUTRAPELIA

quando os dias forem
demasiado pesados, repetitivos, atrozes,
talvez possas recordar-te
do magnífico jarro amarelo
que renasce todos os anos
no quinhão mais sombrio do quintal,
ou das palavras sábias de Epicuro,
ou das palavras santas de Agostinho,
e amar a beleza de outro modo,
ou conhecê-la para além
das formas, das cores, do senso comum,
medindo-a não já pela intensidade
e espalhafato,
mas pelo bem que te faz

Originaltext på portugisiska, ur boken Eutrapelia (2021)

.

FÄNKÅL

sen eftermiddag, mossiga trappsteg, ett kvarnhjul
sönderrivet, tuvor av högväxt gräs
vid floden, alger
i klart vatten, krasse, det blå
i oxtunga, gula prästkragar, det vita
hos vild mynta, det violetta från ärtblom
och lavendel

sen eftermiddag, mossiga trappsteg, tystnad
svävande vid stigarnas kant.
hukande i fuktig jord, som en
som tvättar sig i grönt, lungorna öppna för fänkålens
prakt!
en tanke utan dörrar, utan fönster.
som om man stigit in i paradiset!

(Originaldikt | opublicerad)

.

FUNCHO

fim de tarde, degraus musgosos, uma azenha
desmantelada, tufos de erva alta
crescidos sobre o rio, algas
nas águas límpidas, agriões, o azul
da buglossa, malmequeres amarelos, o branco
da hortelã-brava, o roxo dos ervilhais
e da lavanda

fim de tarde, degraus musgosos, silêncio
pairando na orla dos caminhos.
acocorado na terra húmida, como quem
se lava no verde, pulmões abertos para o esplendor
do funcho!
pensamento sem portas ou janelas.
como quem tivesse descido ao paraíso!

(Originaltext på portugisiska | opublicerad)

.

I LJUSETS NAMN

förlåt, förlåt allt.
i de svala morgonernas namn,
de heta dagarnas, i örternas namn
som bara är örter, men ändå
värda din dikt, i de orörda
fåglarnas rösters namn, de som gör jorden till sin,
i ljusets namn

förlåt. förlåt allt

Översättning från portugisiska. Ur Em Nome da Luz (2022)

.

EM NOME DA LUZ

perdoa, perdoa tudo.
em nome das manhãs frescas
dos dias quentes, em nome das ervas
que são ervas, mas valem
o teu poema, em nome das prístinas vozes
dos pássaros que se assenhoreiam da terra,
em nome da luz

perdoa. perdoa tudo

Originaltext på portugisiska, ur boken Em Nome da Luz (2022)

.

Urval, översättning och biografisk text: Nora Frostenson

.

João Ricardo Lopes: Biografía breve y ocho poemas esenciales

Poetas y escritores de la literatura portuguesa; nuevos escritores de la literatura portuguesa; escritores lusos; nuevos poetas portugueses
Fotografía de Catarina Lopes

.

João Ricardo Lopes (Guimarães, 1977) es poeta, narrador y crítico literario portugués. Licenciado en estudios de lengua y literatura, ejerce la docencia en los niveles de enseñanza básica y secundaria, en las áreas de Lengua Portuguesa, Portugués como Lengua No Materna y Literatura Portuguesa.

Desde su debut literario en 2001, ha publicado siete libros de poesía, un volumen de cuentos y una recopilación de crónicas que integran textos previamente divulgados en la prensa periódica y en su página digital. Su obra figura asimismo en un considerable número de revistas especializadas, antologías y recopilaciones literarias de ámbito nacional e internacional.

Su producción poética se caracteriza por un diálogo semiótico e intertextual constante, en el que abundan las referencias a otros autores, desde Homero hasta José Tolentino de Mendonça. Igualmente significativa resulta la dimensión écfrasis de su escritura, que establece una relación sensible con la pintura (Caravaggio, William Turner, Vincent van Gogh, Sorolla, entre otros) y la fotografía contemporánea (como la de Sebastião Salgado, Chema Madoz o de Sven Fennema), así como una lectura heterogénea de compositores como Johann Sebastian Bach, Vivaldi o Joaquín Rodrigo.

En su obra adquieren especial relevancia los temas de la memoria, la filiación, la búsqueda del silencio y de la paz interior, lo que propicia una aproximación temática y estética a los rubaiyat de Yalal ad-Din Rumi, a los haikus japoneses y a la poesía introspectiva y esencialista de autores como Anise Koltz, Ian Hamilton o Tomas Tranströmer. Su escritura también se apoya en una revalorización de los gestos cotidianos y en una constante reflexión sobre la función del arte y la dualidad creativa-destructiva inherente al ser humano.

Aunque ha cultivado con notable acierto la narrativa breve (a menudo en clave satírica o de ironía mordaz, donde se enfrentan humor y erudición), João Ricardo Lopes ha sido principalmente reconocido por sua produção poética. Ha recibido, entre otros, el Premio Revelación de Poesía Ary dos Santos (2001), el Premio de Cuento Maria Irene Lisboa (2009) y el Premio Nacional de Poesía de la Villa de Fânzeres (2001 y 2022). Sus obras, especialmente sus poemas, han sido traducidas a diversas lenguas, como el inglés, francés, español, italiano, alemán, serbocroata y armenio.

POÉTICA

de lo que más me complace
es de esta luz
conquistada,
de las blancas esquirlas de la voz
entre los papeles, de la furia del viento
en medio de los tendederos,
de la memoria encordonando
los antiguos sábados
cuando fregábamos el suelo de la casa
con jabón
y éramos humildes siervos
de una causa mayor
y nos sentíamos limpios
y tranquilos

(APA)

EUTRAPELIA

cuando los días fuesen
muy pesados, repetitivos, atroces,
tal vez puedas recordarte
del magnífico jarro amarillo
que renace todos los años
en la parte más oscura del jardín,
o de las palabras sabias de Epicuro,
o de las palabras santas de San Agustín,
y amar la belleza de otro modo,
o conocerla más allá
de las formas, de los colores, del sentido común,
midiéndola no ya por la intensidad
y aspavientos,
sino por el bien que te hace

(APA)

EL OLIVO DE LANZAROTE

existe en las cosas viejas
la certeza inexorable de que la vida
no falla
en su pacto con la muerte

pienso en el olivo de Lanzarote,
en aquel que Saramago mandó traer
y que un día también,
entre lava negra y polvo de pozolana,
tendrá piel de tortuga centenaria
y vástagos que le tuerzan el tronco,
ahora joven
y arrogante

CEREZAS

de ese fruto se extrae una memoria
de fuego y de frío,
de palabras lánguidas y suspiros dolientes
a lo largo de la casa

mi abuela materna escogía
las más rubicundas, y yo las comía con broa,
decía: la sangre de las cerezas cura el dolor de los viejos
e inocula en los jóvenes la tristeza,
porque su carne es incierta
al contar del amor

yo nunca supe querer las cerezas.
es como las supersticiones
para las que no hay conjuro

veo a los pájaros asaltar los árboles
y llevárselas deprisa por el aire.
será cosa de almas,
no les envidio el júbilo

la sangre que les tiñe el pico
me parece un mal presagio:
sé – no sé cómo, pero sé –
que pronto morirán

(AMI)

TORMENTA

al menos eso,
al menos eso,
los relámpagos regodeándose
en el espacio,
alegrando la noche,
los truenos percutiendo
en los goznes de las puertas,
el olor de la tierra seca
que los dedos de la lluvia
levantan.
al menos eso,
saber algo despierto
en nosotros y para nosotros,
como un vibrato al piano
que alguien toca
a altas horas,
justo a tiempo de salvarnos

(APA)

EL CARNAVAL Y LA CUARESMA SEGÚN BRUEGEL

admitamos que la vida nos mueve
ora a la derecha, ora a la izquierda
de este lienzo de Bruegel,
obligándonos a la estricta observancia de la tristeza unas veces,
otras la obligando nosotros a la extraña idolatría de la risa

canta, hijo mío, canta
dijiste en la entrada del porche
y también que los apóstoles de la melancolía
son los más fanáticos entre los que pecan
y los más terribles asfixiadores del sol

(SAL)

CINE PARADISO, GIUSEPPE TORNATORE, ENNIO MORRICONE

¿por qué a veces la noche arde en nosotros
en una inflorescencia de remordimientos?
¿qué son el bien y el mal?
¿cómo dos granos de arena
cuando oponemos entre si
la pulpa hostil de nuestros dedos?

(SAL)

RARAS VECES TRESPASAN LA PUPILA

raras veces traspasan la pupila
tan duras casas de piedra

bajo la concha del resplandor de la luna, azul y amarillo
el hombre sonríe desde dentro, desde muy dentro de sí

es un hombre de memorias
aturdido por la sombra de los colosos

pero es difícil saber lo que piensa ese hombre
es difícil saber lo que sueña ese hombre

está quieto, inerte, parado a gran distancia
como si fuese una despedida

y nosotros que así lo miramos
sentimos todo el frío de la tierra inundarnos el cuerpo

(JL)

Al final de cada poema figura el nombre del traductor. Traducciones de Alfredo Pérez Alencart (APA), Santiago Aguaded Landero (SAL), Jesús Losada (JL) y Alba María Iglesias (AMI).

João Ricardo Lopes: sieben gedichte

Fotografie: Catarina Lopes

.

João Ricardo Lopes ist ein portugiesischer Dichter und Schriftsteller, geboren 1977 in Azurém, im Kreis Guimarães. Sein literarisches Werk umfasst mehrere Bände mit Gedichten, Erzählungen und Chroniken, in denen Themen wie Erinnerung, kindliche Liebe, die Suche nach Stille und innerem Frieden, die Aufwertung kleiner Alltagsgesten sowie eine ständige Reflexion über die Rolle der Kunst und die zerstörerisch-schöpferische Ambivalenz des Menschen besondere Bedeutung haben.

Häufig zitiert er andere Autoren oder tritt mit Malerei, Musik, Kino und Fotografie in einen poetischen Dialog. Seine Kindheit auf dem Bauernhof der mütterlichen Großeltern dient als Leitmotiv seiner Werke, in denen auch seine klassische Ausbildung in Latein und Altgriechisch, seine Liebe zum Journalismus und eine ironische Rückkehr zu historischen Figuren und Epochen ihren Platz finden.

Ein scheuer Autor, der Interviews und öffentliche Auftritte meidet, wurde Lopes mit dem Ary dos Santos Poesie-Förderpreis (2001), dem Maria Irene Lisboa Kurzgeschichtenpreis (2009) und dem Nationalen Poesiepreis der Stadt Fânzeres (2001 und 2022) ausgezeichnet. Seine Bücher, vor allem seine Gedichte, wurden bereits ins Englische, Französische, Spanische, Italienische, Serbokroatische und Armenische übersetzt.

EUTRAPELIA

wenn die Tage
zu schwer, zu gleichförmig, zu grausam werden,
kannst du dich vielleicht erinnern
an die herrliche gelbe Kanne,
die jedes Jahr neu erblüht
im dunkelsten Winkel des Gartens,
oder an Epikurs weise Worte,
oder an die heiligen Worte des Augustinus,
und Schönheit auf andere Weise lieben,
oder sie jenseits
von Form, Farbe und Alltagsverstand erkennen,
sie nicht mehr nach Intensität
und Spektakel zu messen,
sondern nach dem Guten, das sie dir tut

BACH, BITTE!

ich vergesse alles,
die klare Angst vor Unreinheiten, vor Schuld,
vor Unglücken,
vor Reisen, die nie stattfanden,
vor flüchtigen Vögeln und Liebschaften,
vor dem dunklen Gesicht, das mich im Spiegel verfolgt,
vor träumelosen Tagen

mein Herz schrumpft.
Bach, bitte!

ODYSSEE

(RÜCKKEHR DES ODYSSEUS, DES NARREN)

meine Alte, du hättest nicht so lange warten sollen.
ich habe vom Meer diese Blindheit des Tangs
und Prostatakrebs mitgebracht,
ich habe die Asche mitgebracht,
die Nymphen und Sirenen
(und die schwarze Spinne von Ogygia)
in mir angezündet haben

ich reiste durch all die Betten,
die das Mittelmeer umsäumen
und weder du noch ich sind schuld oder zu retten

Telemach, noch ein Kind, und doch schon so stark

der Bogen, der mich in die Tiefe schleudert,
ist gealtert,
an Klippen voller Bussarde und magerer Oliven

unten ist es der Schaum, der mich tötet.
habe ich dir gesagt, dass ich sterben will?

so bleib und web weiter, nutzlose Königin!
aus Klippen ist das Leben gemacht,
zwanzig Jahre Glut nagen bis auf den Knochen
und dann – nichts mehr,
nur Krankheit, nur diese nackte Insel,
nur Erinnerung, die fliegt und fliegt, bis sie versinkt
oder jemand aus ihr ein Epos macht,
und lügt, lügt, lügt

.

(PENELOPE AN ODYSSEUS)

ehrlich gesagt, ich weiß nicht, ob ich dich liebe:
vielleicht liebe ich dich wie die Zicklein,
so harmlos zuerst – und dann nicht mehr.
vielleicht begehre ich dich im selben Kerker

du steigst mit deinem alten Glöckchen den Hang hinab,
ich spüre dich nahen
(jetzt demütig, damals nicht),
und ich streichle dir den Rücken,
zähle die Tage, die noch fehlen
(meine Rache,
dieser unbestimmte Blitz einer Frau,
die ich bin bis ins Innerste),
um dir zuzulächeln
und dir das Messer in den Nacken zu rammen

KIRSCHEN

aus dieser Frucht zieht man Erinnerung
an Feuer und Frost,
an schleppende Worte und wehklagende Seufzer
durch das Haus

meine Großmutter mütterlicherseits wählte
die rötesten aus, und ich aß sie mit Maisbrot,
sie sagte, das Blut der Kirschen heilt den Schmerz der Alten
und legt den Jungen die Traurigkeit ins Herz,
weil ihr Fleisch so ungewiss ist
wie die Rechnung der Liebe

ich konnte Kirschen nie mögen.
wie mit dem Aberglauben,
fur den es keinen Bannspruch gibt

ich sehe die Vögel die Bäume stürmen
und sie hastig in die Lüfte tragen.
vielleicht ist das etwas für Seelen,
ich beneide sie nicht um ihre Lust

das Blut, das ihre Schnäbel färbt,
scheint mir ein böses Omen:
ich weiß – ich weiß nicht wie, aber ich weiß –
sie werden bald sterben

DIE GERBERA

auch die Gerbera erweitern
den Raum
und vertiefen ihn,
sie gehorchen nichts
als dem Kreis
und sich selbst.
und deshalb sind sie frei
und sorgsam.
und deshalb von derselben wundersamen
Natur wie Honig, wie das Gedicht,
oder wie das Blau.
ich wollte über das Schweigen schreiben,
aber das wisst ihr ja schon

KARNEVAL UND FASTENZEIT, NACH BRUEGEL

nehmen wir an, das Leben treibt uns
mal nach rechts, mal nach links
in diesem Bild von Bruegel,
zwingt uns einmal zur strengen Trauer,
ein anderes Mal zwingen wir sie
zur absurden Anbetung des Lachens

sing, mein Sohn, sing
hast du gesagt am Eingang des Vordachs
und auch,
dass die Apostel der Melancholie
unter den Sündern
die fanatischsten
und furchtbarsten Verdunkler der Sonne sind

Übersetzung, Auswahl und Biografie von Anne-Marie Treichel

.